Het lijntje van rap, indien uitgelegd als ‘rhythm and poetry’, naar de dichtkunst en het gesproken woord is helder. Vanuit de hiphopscene is er dan ook bovengemiddelde aandacht voor en betrokkenheid bij de vele spoken word evenementen die ons land inmiddels rijk is. Events als Woorden Worden Zinnen, Paginagroots, SpraakuhlooS, Vers, Poetry Circle, SPOKEN en de verschillende avonden van Ken Theater focussen zich op spoken word en ontwikkelen steeds meer activiteiten. HIJS dook in de spoken word scene en sprak met de organisaties van Woorden Worden Zinnen, Paginagroots, Poetry Circle, SPOKEN en Ken Theater.
Waar bijvoorbeeld Vers (Poetry a la Carte) dit voorjaar in Utrecht de eerste editie kende en SpraakuhlooS onlangs het éénjarig bestaan vierde, gaat Poetry Circle Nowhere al jaren mee. Zakelijk leider Jorien Waanders van Poetry Circle ziet ook steeds meer spoken word initiatieven opkomen, maar benadrukt dat het fenomeen verre van nieuw is in Nederland. “Vorig jaar maakte de Poetry Circle Nowhere bijvoorbeeld een voorstelling voor Helemaal Melkweg in het kader van One World Revisited. In 1981 vond er in de Melkweg One World Poetry plaats, een evenement rondom het gesproken woord, waarbij maar liefst 63 dichters, schrijvers en spoken word artiesten het podium pakten en in totaal twaalfduizend man publiek aanwezig was. Dat kunnen we ons nu niet meer voorstellen.” In Paradiso bestonden al lang voordat Poetry Circle Nowhere in 2008 werd opgericht de Palabras avonden. Niet nieuw dus de spoken word evenementen, wel talrijker.
Jorien Waanders
Anno 2015 organiseert Poetry Circle programma’s in Tilburg, Eindhoven, Groningen, Amsterdam en Rotterdam. Waar het in Tilburg en Eindhoven nog relatief rustig is op het gebied van spoken word, is de activiteit rondom dit genre zeker in Rotterdam groot. “In Rotterdam zijn een aantal super leuke grass roots initiatieven op het gebied van spoken word actief die veel organiseren. De Poets van de Circle 010 vinden daar mogelijkheden om het podium te beklimmen. Dat versterkt elkaar: door meer ervaring en training worden zij steeds beter, wordt het leuker om naar te kijken en trekt spoken word weer meer jonge mensen aan. Er is altijd ontzettend veel animo voor de Circle in Rotterdam. De inzet van een paar gepassioneerde, bevlogen mensen kan veel betekenen in het populair maken van de scene, ook in andere steden.” Aldus Blaxtar, die inmiddels bijna tien jaar bezig is met SPOKEN. Dat Rotterdam een hoge dichtheid spoken word events heeft, is volgens hem logisch: “Het is de meest internationale stad van Nederland en door de samenstelling van de bevolking is het niet zo gek dat de meer Afro-Amerikaanse dichttraditie er aanslaat.” De verschillende organisatoren in Rotterdam laten weten met elkaar samen te werken en waar mogelijk rekening te houden met elkaars evenementen.
“Mensen hebben overduidelijk behoefte aan een stukje diepgang, even luisteren. Stilstaan bij dingen en erover nadenken.” – Derek Otte
Taaltechniek en inhoud
Eén van de initiatieven uit de Maasstad is Paginagroots, georganiseerd door de SKVR en Derek Otte, die een duidelijke verklaring voor het succes van spoken word evenementen heeft. “Een heleboel mensen zijn toe aan inhoudelijk sterke teksten en dat is waar het bij spoken word, los van allerlei taaltechnische hoogstandjes, vooral om gaat.” Wat dat betreft is het volgens Derek ook logisch dat veel liefhebbers van hiphop bij spoken word terecht komen. “Spoken word, het op hoger niveau spelen met taal, zie ik als onderdeel van hiphop. Mensen hebben overduidelijk behoefte aan een stukje diepgang, even luisteren. Stilstaan bij dingen en erover nadenken. Hedendaagse hiphoplyrics bieden die kans niet zo heel vaak meer. Al wil ik hier wel mannen als bijvoorbeeld Winne, Typhoon, Fresku, Feis, Appa en Akwasi noemen. Dat zijn maar een paar voorbeelden van populaire rappers die inhoud wél hoog op de agenda hebben staan.”
Derek Otte
Ook Kenneth Asporaat, organisator van verschillende activiteiten (The Last Word Festival, Late Night Poetry Jam en vanaf oktober House of Poets) onder de Ken Theater vlag denkt dat mede door de verminderde focus op lyrics binnen de hiphopscene zijn publiek erg geïnteresseerd is in een mooi voorgedragen verhaal of tekst. De link met de hiphopscene is bij zijn events evenzeer duidelijk waarneembaar. Naast grote, internationale namen uit de wereld van het gesproken woord zoals Black Ice, Shihan en Mayda del Valle gaven bijvoorbeeld ook rappers Fresku, Sticks, Tim Beumers en Hef acte de présence. “De gevestigde namen die op onze avonden hebben gestaan, zijn vaak rappers die daarna ook spoken word zijn gaan doen. Hef deed dat bijvoorbeeld heel charismatisch en puur. Zo zonder beat schrok hij soms van hoe bepaalde lines overkwamen. Tussendoor legde hij dan een zin over ‘het doen van oma’s’ nog even met veel humor uit.” Bij de nieuwe aanwas poëten zitten nog steeds liefhebbers van hiphop, maar minder vaak zijn het actieve rappers volgens Kenneth. “Zij zien spoken word vaak ook als een apart iets.”
Kenneth Asporaat
Het is volgens Blaxtar logisch dat meer dichters beginnen met spoken word in plaats van eerst als rapper actief te zijn. “Als bezoeker zie je je favoriete artiest met teksten maar zonder muziek indruk maken. Daardoor raken mensen geïnspireerd. Het is bijvoorbeeld tof dat Derek z’n tweede optreden bij SPOKEN in Bitterzoet was destijds.” Voor Blaxtar zelf was SPOKEN een ‘probleemoplossend initiatief’. “Hiphop is in Nederland een niche. Nederlandstalige hiphop is een niche binnen een niche. Met Raen Music (het label van Blax, red.) richtten we ons voornamelijk op wat meer dichterlijke hiphop en daarmee waren we eigenlijk bezig binnen een niche tot de derde macht. Met het weglaten van de context hiphop blijven gedichten over zonder muziek en daar komen ook veel mensen op af die niet per se van hiphop houden. Het op een artistieke manier vertellen van een verhaal kan op verschillende manieren. Sommigen vinden het pas spoken word als het rijmt of een bepaalde flow heeft, maar voor ons als SPOKEN is het een mooie kruisbestuivende mixvorm van content, boodschap en gevoel.”
Blaxtar
Elten Kiene, medeorganisator van het inmiddels vijfjarige Woorden Worden Zinnen, begon zelf juist ooit met poëzie en is daarna pas gaan rappen (nu als lid van de groep Brandwerk). Bij de WWZ-avonden draait het om woordkunst in de breedste zin van het woord, zo legt hij uit. Daarbij is de feelgood vibe, de positieve state of mind net zo van belang als de line-up van de avond. “Als de aanwezigen zich op hun gemak voelen, kan men beter de woorden en zinnen tot zich nemen, dat is ongeacht de stijl of het genre. Wel is de connectie tussen rap en spoken word voor mij een vanzelfsprekende. Rap betekent rhythm and poetry en spoken word/poetry is de voorloper van rap. In die begintijd stonden lyrics iets meer centraal en ik heb het gevoel dat het met dit soort avonden meer terug komt. Dat rappers die veel waarde hechten aan teksten op die avonden beter gehoord worden. Bij mijn definitie van een goede mc zijn de verses nog even sterk als je de beat hebt weggehaald.”
“Bij mijn definitie van een goede mc zijn de verses nog even sterk als je de beat hebt weggehaald.” – Elten Kiene
Bruggenbouwers
De overlap tussen de hiphopscene en het spoken word wereldje is duidelijk als je kijkt naar de betrokkenen. Elten van Woorden Worden Zinnen is dus een van de leden van hiphopformatie Brandwerk, SPOKEN is een initiatief van Blaxtar, voor de Poetry Circles verzorgen onder meer (voormalig) rappers Neo, Gery Mendes, Marco Martens en MC Complex de workshops, terwijl Akwasi, Typhoon en Manu al gastlessen verzorgden. De focus is echter een stuk breder. Ook schrijvers en theatermakers die veel minder met rap hebben, fungeren als workshopmasters bij de Poetry Circles of treden op tijdens SPOKEN. En voor Derek moet Paginagroots een brug zijn en blijven tussen de wereld van de jonge, taalentvolle schrijvers in Rotterdam en de literaire wereld. Inmiddels steekt hij zelf die brug over: recentelijk verscheen Regelgeving, zijn eerste dichtbundel.
Die functie van bruggenbouwer ziet Elten ook voor Woorden Worden Zinnen weggelegd. De connectie tussen het meer literaire poëziewereldje en deelnemers die vanuit de rapbattlescene komen, levert soms een voor spoken word events vreemde competitiementaliteit op. “Een voordracht van een gast op een ander evenement een tijdje terug leverde een conflict op, omdat heel erg die ‘ik ben de beste’ houding naar voren kwam. Dat is wat vreemd voor een poetry event, maar wel weer logisch als je uit de battlewereld komt. Overigens komt ook Chris Blokland, de oprichter van Vers, uit die scene. Aan hem zie je hoe tof juist die combinatie kan zijn. Rondom de naam Vers speelt hij met taal: vers als een versje, een verse, zelfs tot en met het geserveerde eten tijdens de avond aan toe.”
Elten Kiene
Toekomstplannen
Inmiddels is op de meeste plaatsen in het land het nieuwe culturele seizoen afgetrapt. De Poetry Circles komen weer samen in de verschillende steden vanaf eind oktober/begin november. Paginagroots zou in het vijfde seizoen waarin het bestaat wellicht een eenmalige editie in Amsterdam kunnen krijgen. En ook Woorden Worden Zinnen wil verder gaan kijken dan de stadsgrenzen. Voor Kenneth en zijn Ken Theater het moment om met House of Poets een nieuwe maandelijkse spoken word avond met open podium te lanceren. Ook wil hij de grens over, bijvoorbeeld door middel van uitwisseling met Belgische poets. Eventuele taalbarrières moeten doorbroken worden met visuals die het verhaal ondersteunen.
De spoken word scene als geheel krijgt daarnaast nog een nieuw overkoepelend initiatief met de nationale Van Dale SPOKEN Awards, georganiseerd door SPOKEN in samenwerking met Van Dale (van de woordenboeken) en Greenhouse Talent. Op 2 december aanstaande worden in het Oude Luxor Theater in Rotterdam prijzen uitgereikt in verschillende categorieën (poetry, lyrics, comedy, gospel en storytelling). Ook zijn er nog hoofdprijzen voor een artiest die veel gedaan heeft voor het genre en voor een inspirerende, opkomende woordkunstenaar. De genomineerden worden bepaald in samenwerking met andere spoken word events, via voorrondes en via de website van SPOKEN.
