Tijdens filmfestival IFFR gaat Vinyljunkies in première, een film met de legendarische Rotterdamse platenzaak Demonfuzz als uitgangspunt. Daarin komen ontroerende, maar ook donkere kanten van het vinyl verzamelen naar boven. Regisseur Elsbeth van Noppen is duidelijk over het doel dat ze met de documentaire heeft: “Wat niet zichtbaar is, zichtbaar maken met film.”
“Je zult in deze film niet enorm veel platen zien, verhalen over hoe ze aan speciale edities gekomen zijn, of dat die kraak zo lekker is”, vertelt regisseur Elsbeth van Noppen. “Dat zijn allemaal van die clichés die we wel kennen.” Ze koos een andere benadering voor haar film over de vermaarde Rotterdamse platenzaak Demonfuzz: “Ik wil vooral de binnenwereld van die verzamelaars visualiseren. Laten zien hoe gelukkig ze worden van iets.”
Daarvoor moest ze door een behoorlijke hoeveelheid aan materiaal schiften. “Een paar weken geleden was ik nog met de montage bezig, en zag ik in mijn materiaal dat ik in 2012 al aan het filmen was. Dus het project loopt al best een tijdje.” Zes jaar later is de film er dan eindelijk, en gaat deze in première tijdens het IFFR.
Voor Erwin Zimmerman, ook wel bekend als DJ Git Hyper en samen met Michael Engelaan eigenaar van Demonfuzz, komt daarmee een lang gekoesterde wens uit. Ooit verzorgde hij de muzikale omlijsting van diverse TV-programma’s waarin Jörgen Raymann als host optrad. Men At Work was de productiemaatschappij achter die programma’s, en hij schreef voor hen een outline voor een nieuw programma: “Het was een idee van mij om een serie te maken over de klanten, met de winkel als middelpunt. Klanten zouden gevolgd worden naar huis, waar dan zou blijken wat hun verhaal was omtrent de muziek.”
Documentairemaker, videokunstenaar en VJ Elsbeth van Noppen was intussen ook al neergestreken in de winkel met een camera in de hand, om te kijken wat er gebeurde. “Dat heb ik een tijdje gedaan en dat was heel leuk, sommige klanten komen echt bijna wekelijks of zelfs dagelijks.” Toen de geplande serie uiteindelijk niet door bleek te gaan, werd besloten er een film van te maken. “Als filmmaker ben je van tevoren met een heel traject bezig van plannen schrijven en subsidies aanvragen”, legt ze uit. “Dat is ook best wel een lang traject, terwijl je dan niet zeker weet of de film er ooit komt. Maar hierbij dacht ik ‘dit onderwerp is zo lekker, ik ga gewoon hier zitten en misschien kan ik het wel zelf doen.’” Al doende groeide de ambities mee met het project: “Na een half jaartje besloot ik dat het project toch echt een stap groter moest worden, en dat in plaats van dat ik zelf de camera deed, het professioneel gefilmd moest worden.”
“Toen ik in die wereld stapte merkte ik dat veel mensen er ook wel een beetje in verloren raakten of te ver gaan”
Met een cameraman en geluidsman in touw, kon zij zich volledig op de regie en interviews concentreren. “Toen ik in die wereld stapte merkte ik dat veel mensen er ook wel een beetje in verloren raakten of te ver gaan. Of zelfs geen lol meer in vinden, maar wel elke keer weer op pad gaan.” De rode draad diende zich dan ook al snel aan, en het ‘junkies’ deel van de filmtitel werd daarin vrij letterlijk genomen. “Eerst is alles nog prima; lekker, we gaan weer naar de winkel toe, plaatjes scoren. En langzaamaan wordt het toch ‘ik moet op zoek naar iets nieuws’.”
‘Dealer’ Erwin Zimmerman heeft geen moeite met die verhaallijn. “Het is gewoon de realiteit dat sommige mensen een beetje verslaafd zijn”, reageert hij. “Je hebt mensen die kopen platen voor de lol, maar je hebt ook mensen, die móeten gewoon scoren. Als je naar zo’n beurs gaat in Utrecht, dan zie je dat ook. Er zijn daar mensen, die kopen zoveel platen dat ze er niet eens naar kunnen luisteren in hun leven.”
“Voor de diehard verzamelaars is het misschien ook wel confronterend”, denkt van Noppen. “Er zijn er bij die gewoon een gezin verloren hebben omdat ze te ver gingen, of hun hele collectie af hebben moeten staan omdat ze gewoon niet meer lang te leven hebben”, weet de filmmaker. “Maar het geeft zoveel zingeving in het leven, dat vind ik dan toch mooi. Het is een soort van bittersweet; heeft meerdere kanten.”
Ze heeft veel bijzondere verzamelaars leren kennen tijdens het maken van de film, van een blinde jongen die draaiorgelmuziek verzamelt om zich weer een kind op de kermis te kunnen voelen, tot iemand die enkel ‘sexy nude’ hoezen verzamelt: “Die heeft nog nooit de muziek erop geluisterd. Het gaat alleen maar om die soft-erotische hoezen.”
“Dat wist hij zelf eigenlijk ook niet, dat kwam daar tijdens het interview zo naar boven: ‘jeetje, nut snap ik het eigenlijk ook veel beter’”
Maar het meest opzienbarende was toch wel de ‘Thrillerman’, de man die met zijn ruim 1100 exemplaren van Michael Jackson’s Thriller al tot een soort een urban legend uitgegroeid is. Juist imperfecties als de dingen die mensen op de platen geschreven hebben, geven het voor hem zijn meerwaarde. “Die mensen hebben allemaal van die platen gehouden, en hij ziet zichzelf eigenlijk een soort archivaris van geluksmomenten. En dat wist hij zelf eigenlijk ook niet, dat kwam daar tijdens het interview zo naar boven: ‘jeetje, nut snap ik het eigenlijk ook veel beter’.”
Hoewel ze tijdens het maken van de film zelf wel een platenspeler op de kop tikte, had de regisseur zelf nog geen bijzondere band met het zwarte goud. “Erwin en Michael staan natuurlijk altijd in de winkel, en net als alle klanten zijn zij liefhebbers van muziek en platen. Maar ik kwam als buitenstaander in die winkel, en ik keek daar met open ogen naar van ‘wat is dit eigenlijk voor wereld?’ Voor mij was het heel spannend, grappig en ontroerend; van alles en nog wat.” De film profiteert volgens haar van dat perspectief: “Er zijn best wel veel films gemaakt over vinylverzamelaars, maar altijd door liefhebbers zelf. Dan krijg je een heel ander soort film.”
“Anders is het de zoveelste”, beaamt Zimmerman. “Dit is niet een standaard film van ‘Ik ga eens even kijken hoe het zit met die plantenverzamelaars’. Het is een kunstwerk dat laat zien wat mensen verzamelen en hen drijft.” Dat was dan ook exact wat Van Noppen voor ogen had. “Wat is de drijfveer? Dat ligt er niet altijd bovenop natuurlijk. Zelfs de meeste verzamelaars weten zelf niet altijd waarom ze het doen. Dat is interessant; wat niet zichtbaar is, zichtbaar maken met film.”
“Voor sommige mensen die een klassieke documentaire verwachten zal dat best wat anders zijn”
Wat ze eveneens heeft geprobeerd te visualiseren, is het gevoel wanneer de ‘high’ van een mooie vondst voor de verzamelaar weer vervliegt. “Je voelt dat op een gegeven moment in de film wel komen; dat ongemakkelijke, dat ze echt weer wat nódig hebben. En op het hoogtepunt van de film zitten we echt in de trip van alle vinyl junkies, zoals ik me dat dan voorstel.” Geen documentaire die uit enkel pratende hoofden bestaat dus. “Dat is gewoon mijn stijl. Wat ik met VJ’en doe, heb ik ook naar de documentaire gebracht. De editor had zoiets nog niet gezien, met heel veel lagen en korte shots over elkaar. Voor sommige mensen die een klassieke documentaire verwachten zal dat best wat anders zijn.”
Tijdens het interview wordt de allerlaatste hand nog aan de film gelegd, maar Van Noppen schiet niet in de stress van de naderende deadline: “Het is al maanden buffelen. Echt hard werken. Maar het is wel heel leuk dat er daarna meteen een première komt.” Die avond levert ongetwijfeld een ‘high’ op waar ze dus niet lang meer op hoeft te wachten, en de filmmaker constateert lachend de parallel met haar onderwerp: “De trip waar de personages uit de film in zitten, daar zit ik nu eigenlijk ook in!”
De premiere van Vinyljunkies vindt vrijdagavond om 20:30u plaats in Lantarenvenster, en is inmiddels uitverkocht. Voor de vertoningen in KINO op woensdag 30 januari om 14:00u en donderdag 31 januari om 20:45u, zijn nog kaarten beschikbaar.
