“Hier zijn graffers die op daken lopen, net als snipers in de goten”, rapt Jazz Brak in zijn eerste couplet van het nieuwe STIKSTOF-album FAMILIE BOVEN ALLES. Rap-copain Zwangere Guy heeft het dan al gehad over dodende popo, en oplichters die op klaarlichte dag hun slag slaan. Het leek ons meer dan duidelijk. Een interview met de grootste hiphopcrew van België kan alleen maar in Brussel. Hún Brussel.
En dus lopen we over de Anspachlaan waarboven, verspreid over vier boven elkaaar gelegen balkons, groots valt te lezen op spandoeken: FAMILIE BOVEN ALLES, STIKSTOF, OUT NOW. In de nabije omgeving zat zo goed als iedere lantaarnpaal al vol met hun stickers en op korte loopafstand hebben mc’s Zwangere Guy (Gorik van Oudheusden) en Jazz Brak (Jasper de Ridder), producer Astro (Paulo Rietjens) en Deejay Vega (Joris Ghysens) hun eigen pop-up shop geopend. “Als je zin en tijd hebt, kun je er straks mee langs.” Eerst even babbelen over hun nieuwste wapenfeit.
Eerstgenoemde kijkt vol trots naar de discografie – van de groep, maar ook zijn solo’s – die compleet in vinylvorm en ingelijst aan de muur van hun studio hangt. Gorik van Oudheusden heeft tussen de laatste twee groepsalbums met STIKSTOF vier soloplaten als Zwangere Guy uitgebracht, waarmee zijn carrière een flinke spurt nam. De grootste festivals van de Benelux stak hij in de fik met een vlammende live-show en de recensies waren immer positief.
“We zijn dit samen begonnen. Wie ben ik om dan te zeggen ‘Nee, eerst ik’?” – Zwangere Guy
Maar, zo onderstreept hij de titel van het nieuwe collectieve album: “STIKSTOF móest, hè? Da’s familie. Ik zou het jammer vinden om solo verder te gaan en egoïstisch om te gaan met mijn carrière. We zijn dit samen begonnen. Wie ben ik om dan te zeggen ‘Nee, eerst ik’? Dus ik besloot om wat gas terug te nemen, om vervolgens uit te kunnen pakken.” Zijn ogen schieten van de platen naar de nog lege ruimte aan de onderkant van de muur. Hij visualiseert de volgende stappen. “Er is nog ruimte zat om mooie dingen te doen. De volgende platen gaan echt hard zijn.”
Het is een unicum in het huidige muziek- maar voornamelijk hiphoplandschap; dit zijn jongens met een strakke planning. Ze kijken véél verder vooruit dan morgen. Dat is dan ook de reden dat FAMILIE BOVEN ALLES precies op de releasedatum op de deurmat viel bij de fans die het hadden voorbesteld. Jasper de Ridder alias Jazz Brak: “We zijn heel goed voorbereid. Vanaf dag één zijn we compleet voor vinyl gegaan, dus dat móet er zijn bij de release. Toen we als vrienden samen kwamen, in het begin, was het doel: we gaan een vinyl maken. We wilden iets tastbaars, omdat we daar zelf al van hielden.” Guy haakt in: “Bij verschillende albums zie je nu dat de pre-order begint na de digitale release, en dan moet alles nog naar de fabriek. Dan vraag ik me af of ik na acht maanden nog wel op die vinylplaat zit te wachten.”
“We zijn heel snel uit dit album geraakt, want we zijn gewoon nieuwe nummers blijven maken” – Jazz Brak
Zodoende was FAMILIE BOVEN ALLES al begin juli af. “We zijn heel snel uit dit album geraakt, want we zijn gewoon nieuwe nummers blijven maken”, vertelt Brak. “Daarom zijn we nu ook aan het try-outen geslagen, zodat we volgende week in de AB (Ancienne Belgique, dé popzaal van Brussel, red.) alles perfect hebben.” Hij knikt met zijn hoofd naar de overkant van de straat, waar diezelfde popzaal is te vinden. “We zijn weer terug in het album moeten raken, zeker qua teksten. We zijn nog dingen aan het aanpassen. Je bent daar met van alles bezig; hoe verlopen de overgangen, hoe reageert het publiek en wanneer reageren ze juist niet?” Joris Ghysens alias Deejay Vega, die net de trap op komt lopen: “Paulo zei dat het hier smerig was, maar ik snap daar helemaal niks van!”
Hij kan op gelach van de rest rekenen. Meteen daarna hij haakt hij serieus in: “We hebben al de setlist gewijzigd qua volgorde, die is logischer geworden. En we hebben al één track verwijderd uit de set.” Ghysens is de ruggengraat van de live-act. Later op de dag zou hij in de pop-up shop uitgebreid zoeken naar een beat die past bij een bestaande track, puur om een juggle uit te kunnen voeren. “Dat geeft net een nieuwe swing aan een track. Het voegt echt wat toe, en het zorgt voor dat hiphopgevoel.”
“FAMILIE BOVEN ALLES én de stad is vrij, dat noem ik pas geluk.” – Zwangere Guy
“Dit album heeft veel bloed, zweet en tranen gekost, en de rona heeft veel roet in ’t eten gesmeten”, zegt Zwangere. “Maar tegelijkertijd ook veel goedgemaakt”, benadrukt Jazz, die in coronatijd ook nog eens voor de eerste keer vader werd. “Het heeft ervoor gezorgd dat we meer tijd hier konden besteden, soms zaten we hier wel drie keer in de week!” De groep zou eigenlijk in maart al naar buiten komen met de plaat, maar uiteindelijk moesten ze nog driekwart jaar opschuiven. Guy: “Op 1 oktober, precies de datum dat Brussel vrij is. De horeca en de clubs zijn weer sinds 1 oktober open. FAMILIE BOVEN ALLES én de stad is vrij, dat noem ik pas geluk.”
Als Vega dan nog even de discussie over de kromheid in de corona-maatregelen aanzwengelt, breekt Guy terug in: “Fuck dat! We gaan hier geen corona-artikel van maken. We hebben het daar genoeg over gehad.” Zijn BRUTXXL uit 2020 is een luisterbare worsteling van een muzikant, die midden in een normaliter bruisend cultuurseizoen zijn brood zou moeten verdienen, maar dat simpelweg niet kan door de komst van het virus. Ook op het nieuwe album wordt er door hem en Jazz aan gerefereerd: “Zijt ge dood of kerngezond in een pandemie, ge kunt nie kiezen”, klonk bijvoorbeeld al in de mellow en jazzy single DRIEDUBBELDIK.
“Het heeft gewoon iets langer geduurd. We moesten ook een nieuwe structuur zoeken. Paulo wilde zich puur leggen op het muzikale en de mix”, vertelt Guy vervolgens kalm over zijn compagnon, die aan de andere kant van de kamer zit. “Maar ge hoort da wel neig. Het klinkt rijk en er zit flink wat timbre op geplakt van Astro. Je voelt de evolutie, maar toch bewaart hij de identiteit. Het rauwe dat STIKSTOF altijd met zich meegedragen heeft gaat niet verloren. Jazz en ik moesten 1-op-1 gaan schrijven. We begonnen ooit met vier mc’s, gaandeweg werden dat er drie en nu zijn we nog met twee.” Op de vraag wie het volgende album solo voor zijn rekening gaat nemen: “Dat weten we allemaal wel!”, met gelach als gevolg.
Het is een heerlijke groep vrienden die elkaar alles gunt. “We hebben ons vooral geamuseerd op de lange weg”, beaamt de hele groep. Dat is hoorbaar op FAMILIE BOVEN ALLES. De groep werd vaak in direct verband gebracht met maatschappij- en sociaalkritische teksten. Die zijn nog steeds te vinden op de nieuwe plaat, maar er wordt ook flink lol getrapt met droge humor en lines die simpelweg niet zo veelzeggend zijn als veel van hun vorige werk. “Ik kom alleen net als twee flikken”, rapt Jazz in nekkenbreker Brak & Guy. En verderop op het album komt Guy gortdroog uit de hoek: “Ze weten goed hoe ik kook (look!), dikke jonko ik rook (smoke!)…”
Ze wijten het aan de ervaring. STIKSTOF hoeft zich niet meer zo druk te maken als voorheen. ZG: “We zijn ouder geworden, we leven comfortabeler, ik kan zeggen dat ik gelukkiger ben dan tien jaar geleden. Ik heb veel meer verwerkt, Jazz is papa geworden. We zijn naar elkaar toe gegroeid en als er een domme beat door de studio knalt, kunnen we het heerlijk op een zeveren zetten.”
Astro maakte de afgelopen drie jaar ruim vierhonderd beats. “Wij zitten dan hier te luisteren, terwijl hij daar aan het koken is”, knikt Jazz richting de naastgelegen studioruimte. “Bij sommige beats weet je meteen wat je wilt gaan vertellen, of dat iets inhoud moet hebben. Bij andere beats weet je: dit wordt plezier maken. Ook omdat er zoveel tijd overheen is gegaan en er niets verplicht was dankzij corona, is er méér fun in het proces geslopen. Dat is wat je terughoort op de plaat.”
“Het is gezond dat de groep kan evolueren, dat dat mag.” – Astrofisiks
STIKSTOF werkt altijd met een visie, legt Astro uit. “Dat begint vaak met hele producties maken. Daarvan voelt Jazz iets aan, voelt Gorik wat aan. Dat ik niet rappend op deze plaat ben te horen, is heel organisch gegaan. Ik begon wel mee te schrijven, maar al vrij in het begin besloot ik me toe te leggen op de muziek. Naar mijn persoonlijke mening zijn we er beter door geworden. Zeker in een groep is het moeilijk om jezelf steeds opnieuw uit te vinden. Je vervalt al heel snel in hetzelfde. Het is gezond dat het kan evolueren, dat dat mag. Anders wijk je nooit van de regels af.”
De groep wordt er dynamisch van, vindt de producer: “De één kent STIKSTOF van Overlast, met drie mc’s, weer een ander is fan van ons eerste werk met vier. Nieuwere fans kennen STIKSTOF misschien als rapduo. Dat levert leuke discussies op.” Dat kan Jazz beamen: “Sommige fans vinden ons eerste album het beste”, zegt hij met een ietwat zuur gezicht. “Als ik dan die simpele bars hoor, een nog onvolwassen en ongecontroleerd stemgeluid…” Hij weegt even zijn woorden. “Maar voor hen is dat puur sentiment. Toen stonden we nog in de jeugdhuizen te rappen, daar hebben ze dan warme herinneringen aan.” “Maar ja, dat is wat jij bij Nas hebt!”, besluit Guy.
FAMILIE BOVEN ALLES is een compleet plaatje. Er klinkt boombap die je ongetwijfeld doet kopknikken, er klinken kalme jazz-invloeden maar ook trap- en drill. Het klinkt minder spacey, minder weelderig als voorganger OVERLAST. Voor de serieuze noten die gekraakt worden op hun nieuwste worp, keken de Brusselaars vaker naar binnen in plaats van naar buiten. Jazz rapt een ode aan zijn kroost (Zij) en kijkt geheel nuchter terug op de periode waarop hij nog stevig dronk en rookte in het hoogstpersoonlijke Spiegel, terwijl de andere helft van het tweeluik wordt verzorgd door Guy. Die komt eveneens met een dosis introspectieve teksten over zijn drankgebruik. De uitsmijter van Beelden komt binnen: “Moest eerst verliezen voordat ik iets won, kon ik echt kiezen dan wou ik een gom / om alles te wissen zo, zonder pardon.”
Het idee om de twee tracks van elkaar los te trekken kwam bij Astro vandaan. Jazz: “Het zijn twee hele persoonlijke verhalen. Door dezelfde beat verderop op het album nog eens terug te laten komen, kunenn luisteraars het los van elkaar zien. Dit is Jazz en dit is ZG. Je krijgt met Spiegel al een klets, en vijf nummers later hoor je dezelfde tonen. We spelen een beetje met je mind. Je kunt denken ‘dit heb ik al gehoord’, maar zodra je dan beseft dat het een andere track is, komt het dubbel zo hard binnen.”
“Wie zich aan de regels houdt, is precies een spel aan het spelen. En dit is geen spel. Dit is wat we leven, en wat we willen.” – Zwangere Guy
Ook de titeltrack is er eentje waarin flink wordt teruggekeken. Zwangere Guy: “Ik zat in Afrika, Paulo stuurde die beat en ik wist meteen dat dit er eentje was. Ik wilde het gebruiken als outro. Dus ik daagde mezelf uit om een outro te schrijven die langer zou duren dan de EP’s van de meeste rappers. Gewoon om een statement te zetten.” Het feit dat hij in Afrika zat verwerkte hij ook in de tekst: “Ben ik even op vakantie, mis ik kick en snaar”, klinkt het halverwege zijn verse.
Uiteindelijk groeide de meest onorthodoxe track (7 minuten, met coupletten van 64 bars) van het album niet alleen uit tot titelsong, maar zelfs tot single. Guy: “We kennen dan ook geen regels. Wie zich aan de regels houdt, is precies een spel aan het spelen. En dit is geen spel. Dit is wat we leven, en wat we willen. Daarin moet je altijd vrij kunnen zijn. Jazz was direct mee met een evenlange tekst.”
Toen ze allebei hun tekst klaarhadden, wilden ze hun onbetwiste #1-rapper erop uitnodigen. “Sticks vroeg of we zeker wisten dat we nóg een keer zo’n lap tekst erbij wilden. Uiteraard wilden we dat. We zaten hier allemaal samen toen hij drie dagen later zijn verse had opgestuurd. Dat was kippenvel. De goat.” Vega: “Wat Wu-Tang in Amerika is, wat IAM is voor Frankrijk, is Opgezwolle voor Nederland.” “Ja, ze hadden ook echt een eigen sound”, zegt Astro instemmend. Om Sticks dan nu zo tekeer te gaan op hun track, is voor alle vier een eer. Vega: “Ik weet niet hoe ze dat in Holland zien, maar voor ons zijn Opgezwolle echt de grondleggers.”
De vergelijking tussen Opgezwolle en STIKSTOF is niet ver weg. Beide crews zetten onbetwist hun stad op de kaart, zijn eigenzinnig, ongepolijst en hebben een ferme live-reputatie. Bovendien hebben ze ontzettend veel respect voor elkaar en voor elkaars ambacht. Jazz prijst een bar van zijn vriend. “Hier zou niks zijn zonder alles wa ze uit Congo steelden / Toch houdt men vast aan idioten in wa bronzen beelden, rapt Gorik op NITRO. Dat is een prachtzin.” De schrijver ervan licht lachend toe: “Daar heb ik mijn best op gedaan. Toen ik dat schreef dacht ik ‘Woh, Gorik!’”
“Als je als schrijver iets vindt, en je vindt het zelf geweldig; dat gevoel is het allermooist.” – Jazz Brak
Om vervolgens alsnog een serieuze noot te kraken: “We leven in een land dat Congo gedurende dertig, veertig jaar gekolonialiseerd heeft, door Leopold II. Die heeft daar een ware genocide gepleegd. Zelfs anno nu staan er nog standbeelden van hem door het hele land. Toen Black Lives Matter groot werd, ontstond de discussie of die daar weggehaald moesten worden. Natuurlijk moeten die weg.” Jazz: “Als het zo actueel is en je kunt dat meteen voor de geest halen, dat maakt zo’n bar extra goed. De zin kwam uit vele hoeken samen op papier, legt Guy uit. “Ik wilde een punt maken, maar mijn eerste spreekbeurt ging ook over Congo, mijn stiefvader heeft er zijn hele leven gewoond, we hebben Congolese vrienden. Gaandeweg kom je er gewoon achter dat dat is gebouwd van geld van rubber”, stelt hij terwijl hij wijst naar de tegenoverliggende Beurs van Brussel.
Guy prijst op zijn beurt de punchline-dichtheid van Jazz. “’Mec, uw tekst is als een story, die is morgen weer weg!‘ Dat is toch wel de punchline van het album. Jazz is echt de king van de bars.” Jazz: “Dat is het mooiste van schrijven. Je hebt een beat op repeat en het komt uit het niets. Als je dan iets vindt en je vindt het zelf geweldig; dat gevoel is het allermooist.”
“Voor mij was de uitdaging om op zoek te gaan naar het belang van simpliciteit.” – Astrofisiks
Ook Astro is, mede dankzij zijn keuze om niet meer achter de microfoon plaats te nemen, een betere producer geworden. “Qua beats was ik altijd heel geleerd en gelaagd bezig. De structuren en de lagen onder elkaar maakten mijn sound. Nu was het een zoektocht naar de belangrijkste elementen. Als je de beste hiphopbeats ter wereld pakt, zitten er altijd twee of drie elementen in die de beat maken. De rest is opvulling. Voor mij was de uitdaging om te zoeken naar hoe ik zo simpel mogelijk een beat kon maken. Maar wel één die we uren achter elkaar konden afspelen. Het belang van simpliciteit.” Mede daardoor, en door het feit dat Jazz en Guy de knopen doorhakten wat de selectie betreft, is FAMILIE BOVEN ALLES een meer klassiek hiphopalbum geworden.
Nu is het tijd om de plaat ook weer naar de planken te vertalen. De mannen uit Brussel hebben in elk geval zin om weer te vlammen op het podium: “We hebben rustige jaren achter de rug nu, dankzij de situatie in de wereld. Maar let op, als we zometeen in de AB hebben gestaan, gaat iedereen weer weten what’s up!”
Beluister het album hieronder:
