ICY & SOT: “We waren goed in liegen tegen de politie.”

Hoe hebben ICY en SOT, twee Iraanse broers die stencil art en paste-ups op de muren in hun geboortestad Tabriz maakten, waar het dezelfde dag nog verwijderd werd, al die tijd het regime van de Ayatollahs weten te ontwijken terwijl ze uitgroeiden tot een wereldwijd street art-fenomeen? Dat verhaal kunnen ze het beste zelf vertellen.

ICY & SOT - Mellanie-Sharon Photography

Ooit maakten ze in Teheran de muurschildering Beer is not a crime, maar vandaag zitten ICY (geboren in 1985) en SOT (geboren in 1991) in een kamer bovenin het Amsterdamse MOCO Museum, terwijl ze geduldig wachten op een koud biertje. Het uitzicht achter ze biedt een prettig en onverwachts zonnige blik op het Rijksmuseum en het park dat erbij ligt, en zittend in die zomerse gloed, pratend over hun verrassende carrière, heeft de broers dorstig gemaakt.

SOT is de gemakkelijkste prater van de twee, met een snel en enthousiast spraakpatroon, terwijl zijn oudere broer ICY rustiger en wat meer overwogen in zijn woordkeus is. De twee spreken desalniettemin in tandem, en maken comfortabel elkaars zinnen af, of vullen deze aan, alsof ze twee verschillende hoeken van dezelfde geest zijn. Pratend met hen, is het niet moeilijk om je voor te stellen hoe ze samen werken in alle stadia van hun creatieve proces.

ICY & SOT - Beer is not a crime | Tehran

“We gingen up met iets en ze haalden het eraf. Dat zorgde ervoor dat we terug wilden gaan om er direct nieuw werk te maken”, zo herinnerd SOT zich hun jongere jaren in Iran. “We gingen weer up en zij haalden het weer eraf op precies dezelfde plek.” Hij lacht om de herinnering, totaal niet onder de indruk van het mogelijke gevaar dat zij daardoor liepen in een land dat een 6 scoort op een schaal van 1 (het meest vrij) tot 7 (het minst vrij) in de wereldwijde Freedom in the World index.

“Het is overal illegaal”, zegt ICY kalmpjes over de aard van hun gekozen medium. “Street art of graffiti is gewoon illegaal.” Dat is zo, maar de straffen ervoor zijn niet overal hetzelfde. “Omdat er geen specifieke wetten tegen street art of muurschilderingen waren, konden ze je arresteren op welke grond ze maar wilden. En het hangt er ook vanaf wie het zijn die je arresteren. Er is ook geheime politie, weet je.”

ICY & SOT - Anarchy | Tabriz

Wat het risico wellicht nog groter maakte, is het feit dat hun werk altijd heel duidelijke en kritische boodschappen heeft gehad over zaken als censuur, machtsmisbruik en de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. “Het is belangrijk voor ons dat iedereen die boodschappen begrijpt. Ons werk is heel simpel, zodat iedereen er een connectie mee maken kan”, legt ICY uit. “We maken ons werk in eerste instantie ook altijd op de straat, omdat het voor het publiek is.”

Die toegankelijkheid en hun weigering om onnodig vage statements te maken, heeft hen ook buiten de grenzen van Iran snel veel populariteit opgeleverd. Het maakte hun kat-en-muisspel met de Iraanse autoriteiten een stuk riskanter. Ze hielden ervan de politie dwars te zitten, maar de vraag was hoe lang dat goed kon blijven gaan. SOT: “We hadden veel geluk. We raakten niet echt in… we raakten wel in de problemen, maar…” ICY: “We hebben vastgezeten, maar we wisten wel hoe we met die lui om moesten gaan die ons arresteerden.”
SOT: “We waren goed in liegen tegen de politie.”

ICY & SOT - Color Rain | Brooklyn

Ondanks dat bruikbare talent besloten ze zes jaar geleden naar Brooklyn te verhuizen. Hun werk is daar recentelijk uitgebreid van de stencil art die hen beroemd maakte naar andere disciplines.

ICY: “Anderhalf jaar geleden besloten we…”
SOT: “…om onszelf niet beperken tot wat dan ook.”
ICY: “Niet tot stencils of vlakke schilderingen…”
SOT: “…of één enkel medium. Om open te staan voor alles.”

“Dat is ook spannender, want elke keer dat we in een nieuwe medium werken, leren we weer. We vogelen een manier uit om het voor elkaar te krijgen”, zegt SOT. “In de kunstwereld kan het lastig zijn om een switch te maken. Mensen willen zoiets als je oudere werk als je daar eenmaal bekend om staat, maar dat kan ons niets schelen. We maken wat ons gelukkig maakt. Wanneer we ons er goed over voelen, kunnen we ook goed werk afleveren.”

ICY & SOT - Untitled

Met een gigantisch verkreukeld dollarbiljet dat ze op Wall Street legden, kooien en hekwerken die zo op allerlei manieren verdraaiden en verknipten en objecten die ze maakten van afvalplastic, bekritiseerden de broers het kapitalisme, de vluchtelingencrisis en milieuvervuiling. “Ik denk niet dat ons werk over zulke issues de wereld gaat veranderen of zoiets, maar het kan iets kleins beginnen”, aldus SOT. “Een bescheiden impact maken op een persoon betekent wel iets. Het kan het begin van iets groters zijn.”

SOT: “Een stuk dat we maakten dat impact had -we hebben het nog nooit zo snel zien gebeuren- was met een sculptuur in Geörgie. Het was een mensfiguur van plastic afval dat we ter plekke verzamelden. We kwamen langs een rivier en daar lag zoveel plastic rotzooi in, we verzamelden dat met zijn tweeën en bouwden er een beeld van, dat met het gezicht naar de rivier stond. We deden er interviews over op TV, en binnen twee weken…”
ICY: “…organiseerde zich een gemeenschap van vrijwilligers die de rivier schoonmaakten. En ze bouwden soortgelijke sculpturen langs de rivier.”
SOT: “Dus wanneer mensen die nu zien, gooien ze hun rommel er niet meer in. We waren verrast door het resultaat, om zoiets zo snel te zien gebeuren, maar waren er erg blij mee dat ze dat deden.”

ICY & SOT - Human reflection on nature | Tblisi

Maar het is niet de enige verandering in de wereld door kunst waar het duo getuige van geweest is. Zogenoemde gentrification, het proces waarin een minder bedeelde wijk trendy begint te worden, waardoor de huren en huizenprijzen omhoog schieten en de oorspronkelijke bevolking het leven in hun wijk niet meer betalen kan, is iets dat vaak door de street art uit zulke wijken bevorderd wordt. “Dat is ook één van de redenen dat we momenteel geen muurschilderingen meer willen doen”, zegt ICY. “Er zijn hotels die street artists uitnodigen om hun muren te schilderen, het is allemaal nogal commercieel geworden.”
“Sommige muren worden gewoon gecureerd door vastgoedondernemers, die artiesten vragen hun muren te schilderen”, vertelt zijn broer met een zekere afkeer. Het is een fenomeen waar ze niet aan bij willen dragen.

De kritische houding waarmee de broers in hun geboorteland tegen de autoriteiten ageerden, hebben zij in hun nieuwe thuisland allerminst afgeleerd. Ze hebben de effecten van Amerika’s lakse wapenwetten, raciale spanningen en uitzinnige immigratiepolitiek dan ook van dichtbij meegemaakt, toen zij vrienden door wapengeweld verloren en anderen in angst zien leven hun thuis te verliezen. “De vader van een goede vriend van ons werkt in Canada. Hij heeft een verblijfsvergunning maar is nooit genaturaliseerd tot Amerikaan”, zegt SOT. “Hij ging altijd een paar keer per week naar Canada, maar durft dat niet meer. Hij is bang dat als hij gaat, hij misschien niet meer terug naar huis kan.”

ICY & SOT - Portrait of Freedom | Berlijn

“Een ding wat betreft de VS is dat het altijd min of meer zo geweest is, maar mensen zagen veel van de problemen in het land niet”, zo meent SOT als het over het schijnbaar toegenomen racisme en de xenofobie in het land gaat. “Deze zaken speelden altijd al, maar ze zijn nu veel intenser geworden.”

Dat gezegd hebbende, de broers hebben ook veel liefde voor hun huidige thuis. “New York is ook het centrum van de kunst, en nieuwe muziek. Zo veel artiesten zijn hier sinds de jaren ’60 en ’70 al naartoe verhuisd”, zegt ICY. Maar zelfs als ze zich er niet op hun plek zouden voelen, is het niet zo dat ze nog andere opties over hebben sinds ze er asiel aangevraagd hebben. ICY: “Onze paspoorten zijn verlopen.” SOT: “We kunnen niet terug naar Iran om papieren aan te vragen. We zijn nu praktisch gezien statenloos, want we zijn ook geen Amerikaanse staatsburgers.”

ICY & SOT - Untitled-Tabriz

ICY: “We hebben een vluchtelingenpaspoort. Als je naar andere landen reist of een visum aanvraagt, heb je die optie. We kunnen ons niet langer Iraans noemen, en we zijn ook geen Amerikanen. Dus de enige optie die overblijft is dat je een statenloos persoon bent.”

Het terugkerende thema van vrijheid in hun werk was ooit bedoeld als boodschap voor de massa, maar heeft zo ook een intens persoonlijke lading gekregen. “Het gaat alleen maar om papierwerk, we blijven natuurlijk Iraniërs”, zegt ICY, hoewel hij niet zeker is ooit nog naar zijn geboorteland terug te kunnen keren. SOT: “Zelfs als we ooit terug zouden kunnen, zou dat alleen voor een bezoek zijn.”

ICY & SOT - Rebellion | Amsterdam

“We kunnen er niet meer wonen. Maar het zou geweldig zijn als we onze ouders en familie zouden kunnen verrassen, door er ineens weer op te duiken”, zegt ICY, waarna hij even pauzeert, en op melancholische toon een laatste toevoeging doet:

“Ooit…”

ICY & SOT - Mellanie-Sharon Photography

De overzichtstentoonstelling ‘ICY & SOT – A Moment Of Clarity’ is vanaf nu tot 15 januari 2019 te zien in het MOCO Museum in Amsterdam.

Geplaatst door Jaap van der Doelen op 12 juni 2018