Have You Seen The Listers? was vorig jaar onze grote tip voor het IFFR, maar wie de film over de Australische street artist Anthony Lister toen gemist heeft, kan nu dankzij Netflix in de herkansing vanaf de eigen bank. HIJS sprak regisseur Eddie Martin over de hartverscheurende documentaire die hij maakte, waarin we een even intieme als pijnlijke blik krijgen op het leven van Lister. Martin: “Hij heeft een zware tol betaald voor zijn succes.”
De Australische filmmaker heeft net een vliegreis achter de rug van 26 uur, mede dankzij een vertraagde overstap in Kuala Lumpur. Hij heeft maar een paar uur geslapen, maar met een bakje koffie in de hand in Rotterdam, praat hij ondanks alles vol liefde over zijn film. “Hoe heet dat ook al weer, een hagiografie? Je weet wel, zo’n type film waarin iedereen praat over hoe geweldig iemand is; ‘this guy is amazing!’ Die zijn tien minuten leuk, en dan kom je op het punt dat je denkt, ‘yeah?’”
Zijn film is duidelijk van een andere strekking, en vertelt niet alleen het verhaal van Lister zijn succes en de lange schaduw die dat uiteindelijk op zijn leven werpt, maar ook hoe zijn familie die ontrafelende tragedie beleeft. Martin doet dat mede met een enorme lading aan privémateriaal van de familie, die jarenlang video schoot en al dat materiaal met hem deelde. Door dat materiaal schiften en de kernpunten voor het verhaal vinden, was een ellenlang proces.
“Het heeft hart; het is rauw en authentiek, en daarom juist waardevol.”
“Ik heb geen leven”, lacht Martin, “ik zit maar uren en uren aan archiefmateriaal te kijken, haha! Nee, ik heb daar lol in. Ik geniet van dat proces.” Voor zijn voorgaande film All This Mayhem, over twee skateboardkampioenen, gebruikte hij eenzelfde aanpak. Hij noemt het ‘videocentrische culturen’, waarin voor een documentairemaker goud te vinden is. “De mensen die zo anderen volgen met camera’s doen dat vanuit een heel authentieke benadering; er zit passie in. Het gebeurt niet als een commercieel ondernemen met het idee van ‘op een dag kan ik dit verkopen.’ Het heeft hart; het is rauw en authentiek, en daarom juist waardevol.”
Foto: Chrissie Hall
In de film zien we hoe Anthony Lister zich als jonge kunstenaar met publieke schilderingen in de kijker speelt, en tegelijk een idyllisch gezinsleven opbouwt met zijn vriendin Anika en hun kinderen. Breed hebben ze het niet, gelukkig zijn ze wel. Als Lister in zijn thuisstad Brisbane een grote muurschildering doet, levert dat echter een jarenlange juridische strijd op met het stadsbestuur. Zij beschouwen zijn werk als vandalisme, hij vindt het ‘schoonmaken’ dat zij uitvoeren juist het vernielen van kunst. “Onze regering is deels heel conservatief, en Australiërs zijn behoorlijk conservatief”, legt Martin uit, “Dus het is goed om een cultureel significant figuur als Anthony te hebben, die de grenzen verlegt en de autoriteiten dwingt om bepaalde vragen te beantwoorden.”
“Wie zijn zij om te bepalen wat ik wel en niet mag zien?”
Hij hoopt dat zijn documentaire mensen inspireert zich ook in die discussie te mengen. “Wat is kunst? Wat is acceptabel?”, vraagt de filmmaker retorisch. “Moet onze regering zich bemoeien met kunst en wat we te zien krijgen? Wie zijn zij om te bepalen wat ik wel en niet mag zien? Ze willen een soort door de staat goedgekeurde kunst, maar wie zijn de mensen die dat keuren dan?”
Zowel de rebelse houding als de kunst van Lister spreken de filmmaker aan: “Ik vind zijn werk heel origineel; je herkent het van een mijl afstand. Dat is uniek en niet makkelijk om te doen in onze tijd; door alle ruis heen snijden met je eigen stijl. Hij zit in zijn eigen ‘weird space’. Hij vond succes in de traditionele kunstwereld, maar strijkt die mensen ook tegen de haren in. Tegelijk strijkt hij in de street art wereld strijk ook mensen tegen de haren in. Omdat hij zijn eigen ding doet en niet past in de hokjes waar mensen hem in willen stoppen.”
Eddie Martin, regisseur van Have You Seen The Listers? – Foto door Josh Robenstone
Zijn strijd met de stad Brisbane en de discussies rond zijn werk zouden op zich al onderwerp voor een film kunnen zijn, maar vormen uiteindelijk slechts zijpaden in het verhaal. Hart van de film is het verhaal van hun gezin, of beter gezegd, het uit elkaar vallen daarvan. Hoe meer Lister gaat reizen en successen in het buitenland boekt, hoe meer zijn gezin thuis in Austrailë van hem vervreemdt. Tel daar drugs en de scheve schaatsen die Lister rijdt bij op, en je begrijpt dat het zijn vrouw teveel wordt. Dat je dat gezinsgeluk echter van zo dichtbij stukje bij beetje van de rails ziet gaan, maakt het des te schrijnender.
“De film is zonder twijfel ontzettend confronterend voor Anthony”, zegt de regisseur. “Maar hij is een creatieve ziel, eerlijk en open, en was bereid om zover te gaan. De kracht is dat veel mensen er juist daardoor mee kunnen relateren, ook buiten de kunstwereld. We zijn allemaal zussen, broers, we hebben allemaal ouders. Mensen nemen bij het kijken van de film hun eigen ervaring mee in hun beleving ervan, of dat nu als kind, ouder of partner is. En ik denk dat Anika’s deel van het verhaal, dat van de ondersteunende partner, iets is dat we niet vaak te zien krijgen.”
“Ze wilde niet de mythe in stand te houden dat alles mooi is en vanzelf gaat.”
Bovendien was het in eerste instantie Lister zijn beslissing om aan de film mee te werken, niet die van zijn ex-vrouw. Uiteindelijk moest zij de wonden die hun scheiding geslagen had ook openrijten. Martin: “Het was een heel proces voor haar. Ze hebben nog het een en ander om doorheen te werken, maar ze wilde ook haar deel van het verhaal vertellen. Ook om niet de mythe in stand te houden dat alles mooi is en vanzelf gaat. Dat is gewoon niet de realiteit van tegen de stroom ingaan.”
Martin heeft overduidelijk sympathie voor zijn onderwerp, en heeft hem daarom juist gespaard. De film wekt zowel voor Lister als voor zijn vrouw begrip, wat het geheel des te tragischer, én krachtiger maakt. “Ik denk dat veel mensen zich er schuldig aan maken dat zij hun werk en passie boven hun gezin stellen. ‘Die oude, trouwe familie, die zal er altijd voor me zijn.’ Totdat ze niet meer de aandacht krijgen die ze verdienen. Dat heeft gevolgen.”
Interesse in de film? Pak een bak popcorn, want Have You Seen The Listers? is vanaf nu te zien op Netflix.
