Op een warme septemberavond in 2024 spreek ik in buurthuis De Arend in de Rotterdamse Afrikaanderwijk met vijf meiden over de rol die rap speelt in hun levens. Samen luisteren we muziek die belangrijk voor hen is en we bespreken hoe het hen helpt om zich beter te voelen. Het is het laatste gesprek in een reeks van gesprekken die ik die zomer voer met jongeren van Rotterdam-Zuid. Ze vertellen me aan de hand van rap hoe ze in het leven staan, hoe ze kijken naar zichzelf, de buurt waarin ze opgroeien en de wereld daar omheen. We onderzoeken, we gaan de diepte in, we lachen, en de jongeren zijn bijzonder open over zichzelf.
De gesprekken van die zomer zijn een vervolg op de vraag die ik een jaar eerder aan HIJS-bezoekers stelde: welke rap luister jij om je beter te voelen? Massaal werd toen de naam van Winne genoemd en het is dan ook niet verwonderlijk dat met de release van Mssyeh er parallellen zijn met hoe rap kan helpen om je beter te voelen. Winne’s nieuwe album is een persoonlijk en intiem eerbetoon aan Faisal Mssyeh, bij het grote publiek beter bekend als Feis. De luisteraar wordt deelgenoot gemaakt van Winne zijn leven. Hij neemt ons mee in zijn gevoelswereld, laat ons de buurt zien waarin ie samen met Feis opgroeide, en vertelt hoe zwaar en onvoorspelbaar het proces van rouwverwerking is. Dit laatste komt treffend naar voren in Droomde ff – mijn persoonlijke favoriet van het album. Goudeerlijk, maar vol twijfel klinkt het in het refrein:
“Ga alsjeblieft niet weg nu, blijf nog ff bij me
Lijden heel je leven of je leven leiden
Blijf ik vast hier in de pijn of kan je mij bevrijden?
Ik zie die dromen clear ze liggen voor het grijpen
Nog steeds in ongeloof, kan je me even knijpen?”
Als je afscheid moet nemen van iemand dan doet dat pijn, je rouwt. Laat je dat je leven overnemen of neem je zelf de regie terug? En als je de regie terug wil, hoe doe je dat in hemelsnaam? In het essay ‘Intieme vreemden’ schrijft Paul Verhaeghe, Belgisch hoogleraar klinische psychologie en psychoanalyse, dat je identiteit is opgebouwd uit de bouwstenen die anderen aan jou leveren. Ouders, familie, vrienden; we spiegelen ons aan onze omgeving en door al die invloeden, groot en klein, expliciet en impliciet, gedragingen en gesprekken, worden we ‘onszelf.’ En als we iemand verliezen, als we rouwen, dan laat dat een leegte achter. De bouwsteen van de overledene weggerukt, het zelfbeeld in de spiegel dat ooit zo helder was gebroken. “Broer, ik was gister bij je graf ik had je nodig ff / Overleggen,” rapt Winne.
Het mooie aan rap, aan vrijwel alle kunst eigenlijk, is dat de oorspronkelijke boodschap van de artiest niet altijd hetzelfde hoeft te zijn als wat luisteraars eruit halen. “Nog steeds op zoek naar wat het leven is / Dat is die torie, je geeft het zelf betekenis.” Luisteraars ‘gebruiken’ muziek op een manier die past bij hun situatie, hun gevoelens en hun behoeftes. Wat dat betreft zijn de vragen die Winne zichzelf hardop stelt veelzeggend: “Wat betekent dat wat we rappen nu echt voor morgen? / En wat voor kracht gaat echt achter woorden verborgen?” Hij richt zich via dit nummer rechtstreeks tot Feis, maar opent tegelijk de deur voor luisteraars om iets te doen met zijn muziek, om kracht te halen uit zijn persoonlijke worstelingen.
Toen ik in september met de meiden in gesprek was, was Droomde ff nog niet gereleased. Wel hadden we het over het verlies van een dierbare en hoe muziek een rol kan spelen om hier mee om te gaan. Vier van de vijf meiden, die samen een vriendengroep vormen, hebben niet lang geleden een goede vriend verloren en het nummer Angel in the sky van Sevn Alias is voor hen een eerbetoon aan die vriend. Eén van de meiden legt mij uit waar het nummer voor Sevn Alias over gaat. “Het gaat over zijn [Sevn Alias] opa. Zijn opa is overleden en hij was heel erg hecht met hem. En hij zegt eigenlijk van: je weet nooit wanneer het iemands laatste dag is. Dus je kan vandaag met iemand zijn en morgen is die persoon er niet meer.”
Ik vraag hoe het nummer voor hen een eigen betekenis krijgt, binnen de vriendschap die ze hadden met de overleden vriend. “Als ik kijk naar mijn eigen ervaring,” antwoordt ze, “ik was de dag daarvoor met hem en de volgende dag werd ik opgebeld dat hij er niet meer was. Dat is een hele harde realiteit die dan in één keer binnenkomt. En dat heeft wel echt mijn ogen geopend van, weet je, elke dag wanneer je met iemand bent, neem het ook gewoon.” De emotie in haar stem is duidelijk te horen, maar ze blijft sterk. Een ander vult aan: “En morgen is niet beloofd.” Ze luisteren het nummer als ze hem missen of als ze wel eens naar zijn graf gaan. Andere keren komt het spontaan voorbij in een playlist en confronteert het hen met hun verlies en verdriet. Het is niet alleen een manier om een vriend te herinneren, maar ze trekken ook duidelijke lessen uit de muziek en relateren die aan hun eigen situatie. Winne zou een paar maanden later op Mssyeh, twee nummers na Droomde ff, iets soortgelijks zeggen. Op de opening van Adem horen we: “Ey, ze zeggen morgen is niet beloofd. Die shit is een cliché, maar ze je weet wat ze zeggen over clichés. I’m just happy to be here, you know.”
Rap is altijd al een manier geweest voor artiesten om op creatieve wijze uiting te geven aan de wereld waarin ze leven en de obstakels waarmee ze moeten leren omgaan. Winne, Sevn Alias en nog vele anderen laten ons echter zien dat individuele ervaringen van artiesten relevantie kennen voor een breed publiek. De jongeren die ik sprak maken muziek om hun eigen ervaringen onder woorden te brengen of luisteren naar rap om zichzelf en anderen beter te begrijpen. Niemand weet hoe je moet rouwen; het overkomt je, put je uit, en overvalt je wanneer je net dacht de grip op je leven weer terug te krijgen. Winne was duidelijk: “Want ik viel diep in dat gat van depressie, moest ff de bodem testen / En me naar boven vechten.” “Daarom denk ik dat muziek wel echt een hulpmiddel is voor veel mensen die door zo’n pijn heen gaan,” zegt één van de deelnemers aan de gesprekken treffend.
In buurthuis De Arend kom ik aan het einde van mijn gesprek met de meiden. Ik wil weten of ze nog een positieve boodschap hebben om mee af te sluiten voordat we weer de zon in gaan. Eén van de meiden zegt: “Always believe that the impossible is possible.“ Ik vraag haar om een korte toelichting. “Nou, gewoon, soms heb je dromen en die moet je waarmaken. Sommige mensen denken dat het niet mogelijk is, maar je moet het zelf mogelijk maken.” “Ik heb er ook wel eentje”, zegt een ander, “maar die is heel simpel. Het maakt niet uit waar je doorheen gaat, je komt er wel. Het maakt niet uit wat. Je komt er.” Het zijn deze woorden die zich in mijn hoofd mengen als Feis op de outro van Droomde ff zichzelf en ons bemoedigend toespreekt: “Ik droomde ff dat ik droomde ff / Motiverend zei ik mezelf dat alles goed kwam.”
De gesprekken die ik voerde met Rotterdamse jongeren maken deel uit van een onderzoek naar Nederlandse rap en welzijn. Als je wil reageren op het artikel kan dat via de socials van HIJS of stuur me direct een mailtje via goverts@essb.eur.nl.
