Franse raplegendes IAM denken niet aan stoppen, ondanks ‘laatste’ album

 

 

Wat ik uiteindelijk te horen kreeg, bleek nog vele malen boven mijn verwachtingen uit te stijgen. De beats varieerden van donker en opzwepend naar melancholisch en sfeervol en de flows van lead-rappers Shurik’n en Akhenaton vielen er zo naadloos mee samen dat het resultaat alleen maar rap van het allerhoogste niveau kon zijn. Met het boekje in de hand probeerde ik met mijn beperkte kennis van de Franse taal de teksten te ontcijferen, een bezigheid die eigenlijk alleen maar bijdroeg aan de mystieke sfeer van de plaat en, net als de 5% Nation terminologie van Wu-Tang eerder, het luisteren boven een passieve activiteit uit deed stijgen. De teksten besloegen, naast battle raps vol verwijzingen naar Islamitische en Aziatische cultuur, veelal problematiek in de Franse banlieus. Zware onderwerpen die intelligent behandeld werden. Ik bleek niet de enige te zijn die er zo over dacht, want IAM verkocht uiteindelijk meer dan een miljoen exemplaren van L’École du Micro d’Argent. Het album uit 1997 wordt inmiddels gezien als de klassieker van de Franstalige rap. Terecht. Ik zou zelfs nog een stap verder willen gaan en het een van de beste rapalbums aller tijden noemen.

 

Hoewel het moeilijk is een klassieker als L’École du Micro d’Argent navolging te geven, hebben de mannen uit Marseille hun naam in de jaren erna altijd hoog gehouden. Diverse soloalbums, waaronder met name Où je vis (Waar ik leef), het solodebuut van Shurik’n geproduceerd door Akhenaton, vermelding verdient, samenwerkingen met Method Man, Redman en Beyoncé op het album Revoir Un Printemps (Beschouw een lente) en een concert aan de voet van de pyramides van Gizeh ter ere van hun twintigjarig bestaan (toepasselijk aangezien de leden zich bijna allemaal naar Egyptische farao’s vernoemden), zorgden ervoor dat de groep nooit ver weg was van een prominente plek in de Franse rapscene. Geen gemakkelijke opgave voor een rapgroep die al sinds 1988 actief is. Er zijn dan ook maar weinig voorbeelden van een vergelijkbare carrière in hiphop te vinden, ongeacht het taalgebied waar je in zoekt. Toch heeft ook IAM zijn strubbelingen gehad, met name toen groepslid Freeman in 2009 de groep verliet. Freeman, die begon als breakdancer in de crew maar op L’École du Micro d’Argent zijn debuut als rapper maakte, voelde zich niet langer serieus genomen en meende dat Akhenaton een te zwaar stempel op de groep drukte. Bovendien beschuldigde hij hem er van de inkomsten van de groep, met behulp van zijn broer die hun manager is, oneerlijk te verdelen. In een interview vertelde hij Akhenaton na een vakantie aangesproken te hebben op de vermeende ongelijkheid maar dat deze “ons enkel over zijn vakantie te vertellen had”. Verbitterd stapt hij uit de groep en smijt met modder in de media, iets dat door de overige groepsleden niet gewaardeerd wordt. Zijn aantijgingen over vuile spelletjes met geld worden door hen met klem ontkend, maar dat hij ervoor koos de kwestie publiekelijk uit te vechten, stak hen het meest. “Het minste wat hij had kunnen doen was de vuile was binnen de familie houden” reageerden zij. “Als Malek [Freeman’s echte naam, red.] komt kloppen op mijn deur om te praten, zal ik tevreden zijn”, besluit Akhenaton. Of een dergelijk gesprek plaatsgevonden heeft tussen de oude vrienden is niet bekend, maar eventuele verdere discussie is in ieder geval buiten de media gebleven. De breuk is desalniettemin niet meer gelijmd en Saison 5 is nog altijd het laatste groepsalbum waarop ook Freeman te horen is.

 

In 2013 verrast de groep door niet één, maar twee groepsalbums uit te brengen. 22 april 2013 komt na vijf jaar afwezigheid hun zesde groepsalbum Arts Martiens (Krijgskunst) uit. Naast de letterlijke betekenis van de titel, die wederom getuigt van hun sterke binding met Aziatische krijgscultuur, verwijst deze ook naar hun thuisplaats Marseille. Dit wordt door hen al sinds de jaren 80 afgekort tot ‘Mars’ en ze noemen hun stad ook wel ‘la planète Mars’. De letters van IAM spellen daarnaast niet alleen ‘IK BEN’ in het Engels, maar staan onder meer ook voor ‘Invasion Arrivée de Mars’, oftewel ‘Invasie van Mars’. De titel Arts Martiens kun je dus ook vertalen als ‘Marse Kunst’. Het is een gevarieerde plaat met wederom stevige maatschappelijke kritiek in nummers als Les raisons de la colère (De redenen voor de woede), verhalende nummers zoals de samoerailegende in Benkei et Minamoto en stuwende bombast zoals in Debout les braves (De dapperen staan). Arts Martiens wordt uitgebracht door de Franse divisie van Def Jam en bereikt al snel de nummer één positie in de Franse en nummer vier in de Waalse hitlijst. Maar liefst acht videoclips worden geschoten van tracks afkomstig van het album. Ruim 25 jaar nadat Akhenaton, Shurik’n, Kheops, Imhotep en Kephren zich in Marseille voor het eerst met rap en breakdance bezighielden, hebben ze nog steeds een ferme greep op de Franstalige hiphopscene.

 

Toch heeft IAM ook kritiek op die scene en herkennen ze zich niet in veel jongere exponenten ervan. “Zij hebben de kleur van hip-hop, ze zien eruit als hip-hop, maar ze hebben er niets mee te maken”, zegt Akhenaton in een interview met Metro France. Volgens Akhenaton zijn de inwoners van de banlieus diverser dan ze afgeschilderd worden, maar “Er zijn mensen die houden van de rellen. Dit zijn rechtse mensen. Ze willen de Audi A3, de shows, dit zijn hun waarden. Ze zijn goed geïntegreerd. Ze sneden de navelstreng met de cultuur van hun ouders door.” Akhenaton ziet een weerspiegeling van de waarden die rechtse politici traditioneel propageren juist terug in die jongeren. “Ze hebben hun kleine kapitalisten gecultiveerd. Ze hebben hun goede kleine Fransoos! Ze zijn net als de Franse consumptie-samenleving.” Imhotep vindt het ironisch dat de invloed van rap in de banlieus ondertussen nog steeds verguisd wordt: “We proberen al 25 jaar constructieve teksten te leveren en het debat naar een hoger niveau te tillen, en zijn nog altijd slachtoffer van die negatieve stereotypes.”

 

December 2013 hebben de heren van IAM goed en slecht nieuws voor hun fans: er komt onverwachts nóg een album uit, maar het album simpelweg getiteld …IAM zal voorlopig ook hun laatste zijn. De plaat is wat minder toegankelijk en klinkt over het algemeen donkerder dan Arts Martiens, maar doet het daardoor vooral bij hun kernpubliek juist goed. Dat de plaat eigenlijk uit restmateriaal van de opnamesessies voor zijn voorganger bestaat, is er niet aan af te horen.…IAM kan als een zwaardere B-kant van Arts Martiens beschouwd worden en vormt een waardevolle toevoeging aan het oeuvre. Het contract dat de groep met Universal/Def Jam had, is er mee uitgediend en wat hun toekomst wordt, in een door de jaren heen compleet getransformeerde muziekindustrie, is de heren nog niet duidelijk. Een deal tekenen bij een kleiner, onafhankelijk label zien ze vooralsnog niet zitten. “Dat is voor jonge beginners!”, zegt Akhenaton. “Het verlangen, de passie en liefde voor muziek is er nog steeds en zal ook blijven. En we treden altijd op”, stelt Shurik’n de fans gerust, terwijl Imhotep uitlegt dat een nieuw contract bij een major label niet waarschijnlijk is. “Als er vandaag een artiest zou zijn die een contract begint met een platenmaatschappij, zou het royalty percentage vier keer lager liggen dan het onze. Ik denk zelfs niet dat we het zouden kunnen vernieuwen, enkel op het gebied van marketingbudget en werkcomfort. Je moet dan zingen in het Engels en een lijntje hebben met Shakira. Op de Franse markt is het gewoon onmogelijk.” Toch betekent dit geenszins het einde van de groep. “We blijven werken aan verschillende projecten, performances waaruit een schijf te halen is. Maar voorlopig is dit ons laatste album in deze vorm.”

 

Het is een waardig slot aan het meest recente hoofdstuk van hun carrière. Gelukkig heeft …IAM met de track Renaissance wel een open einde. Het nummer gaat over wedergeboorte, jezelf opnieuw uitvinden, en hoe zij dat in eerste instantie deden door hun kans te grijpen met muziek. Oftewel, zoals Shurik’n in het nummer besluit:

 

J’ai pleinement conscience de ma chance, et aujourd’hui
C’est elle que j’honore à chaque sortie, Renaissance

Geplaatst door bowie op 7 februari 2014