De gouden jaren negentig werden afgesloten met Mos Def’s ‘Black On Both Sides’

Yasiin Bey staat aanstaande donderdag voor het eerst in 013. Hij keert terug in Tilburg na zijn optreden op de eerste editie van WOO HAH! in 2014, toen nog onder de naam Mos Def. Tien jaar na dato is er wat zijn live-reputatie betreft weinig veranderd, maar alle moving parts zijn dat wel. Het gaat hier om een BEYONDOOM-show, waarin hij zijn favoriete MF DOOM-tracks zal vertolken op geheel eigen wijze. En dat in het jaar waarin zijn debuutalbum óók nog eens een jubileum viert. Black On Both Sides blaast dit jaar 25 kaarsjes uit. Tijd voor een deep dive in het album waarmee Mos Def de gouden jaren negentig afsloot.

Het debuut van Mos Def was enkel zijn solodebuut. Hij had, geflankeerd door Talib Kweli, al genoeg ervaring opgedaan als onderdeel van Black Star, en daarvoor als onderdeel van de crew UTD. Maar op Black On Both Sides maakte de wereld kennis met zijn veelzijdigheid, op een plaat die hiphop voor mij tot een belangrijke kunstvorm verhief. Het is een album dat alles heeft; techniek, politieke beladenheid, impact, het aankaarten van kapitalisme en een bepaalde spiritualiteit. Maar er zijn ook vieringen: een ode aan hiphop zonder klampachtig vast te houden aan het verleden, met de muzikale reikwijdte die het genre heeft voorop.

Gelaten

Zo is de eerste verse van Hip Hop een monumentaal moment gebleken, net als de tweede verse van Mathematics. Hoe Mos Def hier ingewikkeld rappen makkelijk liet lijken was iets dat ik nog nooit eerder had gehoord. De woorden op Black On Both Sides rollen gecontroleerd van zijn tong. Hij putte ervoor uit een realiteit die al veel langer daarvoor gedefinieerd werd. Er was ook totaal geen indicatie dat die realiteit zou veranderen – raciale profilering, angstzaaierij en indoctrinatie, het is een kwart eeuw later nog steeds aan de orde van de dag. Mos Def klonk daar in 1999 al zeer gelaten over, haast wereldmoe zelfs.

De laatste regels van Mathematics luiden dan ook: “Why did one straw break the camel’s back? / Here’s the secret — the million other straws underneath it / It’s all mathematics.” Niets geks natuurlijk, gewoon een veelgebruikte zin herhalen, maar het idee dat dingen zo institutioneel onherstelbaar zijn komt binnen. De unieke stem komt daar nog eens bovenop. Hij klinkt niet militant zoals Chuck D maar ook niet zo openlijk bewust als collega’s als Common en Kweli. Er zit meer een soort wrangheid in zijn woorden; alsof hij simpelweg navigeert door de absurditeit van de wereld en gaandeweg langzaam beseft hoe zinloos bepaalde dingen zijn.

Lichtpuntjes

En precies daarin vindt Mos Def de balans. Black On Both Sides neemt het verleden van een genre en belichaamt de essentie ervan, maar beperkt zich niet tot één beeld van wat hiphop kan zijn. Hij durft een fakkel te dragen bij het in stand houden van de erfenis van sociaal bewuste rap, maar bewijst ook gewoon een flexe rapper te kunnen zijn. Intelligent, maar niet overdreven. Technisch maar moeiteloos. Ernstig maar niet zonder lichtpuntjes.

Fear Not Of Man staat tot op de dag van vandaag als een van de sterktste album-intro’s in de hiphopgeschiedenis, en de transitie naar Hip Hop is een van de beste die er is. Sowieso klinkt Black On Both Sides de eerste zeven nummers als een ongekend hoorspel, waarbij hij in de eerste vijf minuten de toon zet voor een ijzersterk album.

“We are Hip-Hop.
Me, you, everybody, we are Hip-Hop.
So Hip-Hop is going where we going.
So the next time you ask yourself where Hip-Hop is going.
Ask yourself: where am I going? How am I doing?
’til you get a clear idea.”

Kijk alleen naar wat er alleaal gesampled werd voor dit album om het brede scala aan inspiratiebronnen te zien. De pioniers van funk, soul en r&b zijn goed vertegenwoordigd, met onder meer James Brown, Aretha Franklin en Kool and the Gang. Hij put ook uit zijn tijdgenoten in rap, zoals Wu-Tang Clan en Mobb Deep. Opvallendere namen zijn het Duitse elektronische gezelschap Kraftwerk, jazzpianist Bill Evans en rockhelden als Big Brother and the Holding Company. Maar het meest relevant is de opname van Gil Scott-Herons A Legend In His Own Mind, tegen het eind van het album.

Scott-Heron wordt veelal beschouwd als de eerste rapper/MC ooit. Hoe dan ook is hij een sleutelfiguur gebleken in de ontwikkeling van het genre hiphop. Zijn verschijning op Black On Both Sides is representatief voor wat muziekjournalist BJ Steiner over het album schreef. Namelijk dat het “bewust ontworpen was als een beroep op de wortels van rap, en diende als een medicijn voor rapfans die moe waren geworden van de gangsterobsessie die heerste in de commerciële tak van hiphop.” Mos maakte de link duidelijk in het nummer Brooklyn. Met een zin als “I’m from the slums that created the bass that thump back”, geeft hij de oorsprong van hiphop in de jaren ’70 een prominente plek. Black On Both Sides stond in groot contrast met de gangstarap van de westkust die eind jaren negentig gangbaar was geworden.

Synoniemen

Maar wat was hiphop nou eigenlijk anno de late jaren negentig? Vanaf het begin van het album legt Mos de link tussen hiphop als zwarte cultuur en politiek. Hoewel toen het album verscheen in ’99 hiphop de productie en consumptie van hiphop lang niet uitsluitend zwart was, spreekt het voor zich dat hiphop als genre een diep Afro-Amerikaanse expressievorm is. Mos Def stelde op zijn eerste soloalbum meteen dat hiphop en de zwarte samenleving haast synoniemen zijn. Hij benadrukt ook het belang van ‘each one, teach one’, de kennisoverdracht die vaak als een van de basiskenmerken van het genre wordt gezien. In zijn eigen poëtische woorden: “I MC, which means I Must Cultivate the earth.” Toch erkent hij dat er limieten zijn. De muziek op zichzelf kan niet het enige middel voor politieke verandering zijn.

Maar het meest bijzonder aan Black On Both Sides is dat, ondanks de goed geformuleerde overpeinzingen en de onverminderde relevantie, Mos Def de ruimte houdt voor tongue-in-cheek raps. Ondanks de zware onderwerpen klinken de meeste van de nummers levendig en regelmatig zelfs speels. Mos Def op die manier niet alleen tekstueel aangrijpend album te maken. Het is óók – en vooral – een muzikaal onweerstaanbaar solodebuut. En dat op de rand van een nieuw millennium, waarin het geluid drastisch veranderen zou.

Stream Black On Both Sides hieronder. Tegenwoordig opereert Mos Def onder de naam Yasiin Bey. In die hoedanigheid speelt hij donderdag 16 mei in 013 en hier fix je nog tickets.

Geplaatst door bowie op 15 mei 2024