Meer dan ooit zagen we artiesten zich het afgelopen jaar online presenteren en het visuele aspect lijkt daarin een steeds grotere rol op te eisen. Volgende week duiken we met Sjaan Flikweert in de wereld van spoken word en film, tijdens de sneak peek van Ergens thuis en de ruimte ertussen: een audiovisuele dichtbundel die op diverse filmfestivals te zien zal zijn, maar eerst een paar voorbeelden van deze kruisbestuiving die je wat haar betreft gezien moet hebben. Want, zo stelt Sjaan, die zijn online nog niet zo makkelijk te vinden: “Het is absoluut een niche en je moet als liefhebber je best doen. Een plek waar veel te vinden is, is het filmplatform Nowness. Dan moet je wel even de zoekterm ‘poetry’ op de website intikken.”
“Zoals we de afgelopen jaren hebben gezien,” vertelt Sjaan, “heeft de Nederlandse spoken word-scene het online publiek bereikt met veel registraties van voordrachten. Er is een aantal mooie series van dit soort video’s uit voort gekomen. Daarnaast heeft spoken word in Nederland de weg naar papier gevonden, wat het toegankelijker maakt voor een groter publiek. In beide gevallen gaat het meer om een manier van registreren of documenteren van de voordrachten dan een werkelijke interdisciplinaire insteek, een samenspel van verschillende kunstvormen om de essentie van wat de kunstenaar wil vertellen, te verbeelden in woord, klank en beeldverhaal. Daar begint voor mij de zoektocht naar spoken word en film.”
“De gekozen werken vind ik interessant omdat de beeldtaal een eigen poëtische of metaforische waarde draagt. Het geeft een extra laag aan de gevoelservaring van de tekst of maakt de tekst juist toegankelijk en zorgt ervoor dat het begrepen wordt voorbij ons vermogen taal rationeel te begrijpen. Dat is dan ook, voor mij persoonlijk, de magie en kracht van spoken word. Het ontstijgen van taal op het rationeel denken. Het krijgt een universele waarde, op eenzelfde manier als dans die universele waarde draagt. Daarom beschouw ik spoken word ook als een dans en kijk ik, net als bij het maken van een danschoreografie, naar de ruimte waarin het plaatsvind of die het schept, naar de kracht achter de woorden en naar het ritme en de muzikaliteit. Tijd, kracht en ruimte geven de betekenis aan de woorden.”
Deze video van Common is daar een uitstekend voorbeeld van, vindt Sjaan: “Hij neemt ons letterlijk mee naar de plek waarover Common vertelt. Met heel veel vertraging dwingt het ons tot luisteren en kijken met aandacht. De edit is verrassend waardoor het de spanning vasthoudt. De hele video draait om twee verses van Common die hij muzikaal uitkleedt tot alleen hem en een percussionist. We kunnen hem echt horen. En door de video wordt wat hij te zeggen heeft voelbaar, intiem en kwetsbaar.”
“Deze video laat zien hoe film een gedicht taaloverstijgend kan maken. Ik ken de taal van de voordracht in deze film niet. Toch voel ik dit en wil ik naar hem luisteren. Dit is een video die ik, net als een goed gedicht, vaker wil kijken, om steeds weer nieuwe symbolen en betekenissen van beeldtaal te vinden en deze in relatie te brengen met wat ik hoor.”
Ook in speelfilms kan poëzie soms uitstekend werken, zoals bijvoorbeeld in The Assassin: “In dit fragment wordt de poëzie eenvoudig en efficiënt ingezet. Deze is uitgekleed tot een essentie, de personage maakt dat we ons afvragen wat die essentie betekent. Het is mooi en lelijk tegelijk. Dat is wat spoken word is, gelaagd.”
“Dichter draagt voor heeft een serie Nederlandse gedichten verfilmd, waaronder deze. Ik kon maar weinig vinden van Nederlandse bodem. Maar deze vind ik mooi om te noemen. Hoewel ik de stem wat statisch en onpersoonlijk vind voordragen, compenseert het beeld dit door een ontroerend portret te laten zien en hiermee het gedicht tot leven te brengen.”
Tot slot, Beyonce: “De trailer is op zichzelf is al een prachtig werk van spoken word en film. Tussen de film door zitten spoken word fragmenten gevlochten van Warsan Shire, uitgevoerd door Beyonce. De muziekvideo’s staan op zichzelf, maar door de context van de storytelling tussendoor krijgen ze een gelaagdheid en een onmiskenbare krachtige kwetsbaarheid.”
Centraal in alle voorbeelden staan de werelden die de filmmakers scheppen: “Deze zijn innemend en zintuiglijk, alsof ik kan ervaren en beter begrijp uit welke wereld de woorden komen. Het ritme van een edit helpt mij als kijker de aandacht erbij te houden. Als we op het podium staan voor te dragen, zijn we bezig met de kunst van het houden van de aandacht, ondanks een taal die misschien niet altijd op een rationeel niveau te begrijpen is. Het horen van een stem, draagt zoveel kracht en zegt ons iets over de emotionele lading die de voordrager erbij ervaart of wil dat wij als luisteraar ervaren. In film is het horen van een stem op sommige momenten nog intiemer dan het zien van een voordracht. Doordat we de persoon achter de stem niet zien, laten we alle vooroordelen achter ons en horen de menselijkheid in plaats van een persoon met een bepaalde identiteit, waarmee we ons wel of niet kunnen identificeren.”
Aanstaande donderdag kun je via HIJS een preview bekijken van Sjaan Flikweerts eigen audiovisuele dichtbundel, inclusief Q&A. Deelname is gratis, aanmelden kan hier.
