Het is een heet hangijzer, maar we branden er graag onze vingers aan. De genderbalans in de line-ups van festivals wereldwijd ligt onder de loep. In Nederland viel het op dat vrouwelijke acts behoorlijk in de minderheid waren op de festivalposters, en net toen de organisaties er flink aan konden gaan werken, hakte de pandemie een gat van twee seizoenen in hun bestaan. Ook in het Verenigd Koninkrijk is er kritiek. Dit jaar blijkt er, in ieder geval op het grootste hiphopfestival van Engeland, hard aan gewerkt te worden. Volgt Nederland dat voorbeeld? Tot nu toe niet echt.
Vóór de pandemie stond het behalen van de ultieme genderbalans hoog op de agenda van de festivalindustrie. Keychange, een organisatie die vecht voor gelijkheid binnen de muziekindustrie, streeft bijvoorbeeld naar een 50/50-ratio op de line-ups. Ze vroegen festivals om die gelijke verdeling vanaf 2022. Dit jaar tekende Strawberries & Creem als eerste festival een overeenkomst met non profit-organisatie Girls I Rate om dat te bewerkstelligen.
Grote festivals hebben de verantwoordelijkheid om een diversiteit aan smaken aan te bieden, vinden de voorgenoemde organisaties. Als we kijken naar het grootste hiphopfestival van de UK, Wireless Festival, zijn de cijfers helemaal bedroevend. De laatste reguliere editie die doorging in 2019 kende slechts een percentage van 10% vrouwelijke artiesten, of in ieder geval acts die zich als dusdanig identificeerden. Dat de organisatie ervan de kritiek ter harte heeft genomen, is te zien aan de aankondiging van dit jaar.
Niet alleen breiden ze namelijk het festival uit naar andere locaties (naast Londen ook Crystal Palace en Birmingham) verspreid over meerdere weekenden, maar kunnen bezoekers ook overduidelijk een meer inclusieve line-up bewonderen. Op de nieuwe editie in Crystal Palace Park treden tussen 1 en 3 juli onder meer Ari Lennox, Doja Cat, BIA, Rico Nasty, Flo Milli, Ms. Banks, Kali Uchis, Little Simz en Snoh Aalegra op, naast headliners J. Cole, A$AP Rocky en Tyler, The Creator. Op de andere nieuwe editie in Birmingham staan een weekend later iets minder vrouwelijke artiesten op de bill: Summer Walker, Little Simz, Shenseea, City Girls en ENNY. En op de headline-spot van de middelste dag prijkt de naam van Cardi B.
Op de al lang lopende editie, die tegelijk met het festival in Birmingham plaatsvindt in Finsbury Park in het noorden van Londen, zijn er zelfs enkel vrouwelijke headliners geboekt. Cardi B, SZA en Nicki Minaj sluiten daar ieder een dag af op het grootste podium. Verder staan ook Megan Thee Stallion, Mahalia, ENNY, Summer Walker, Jhené Aiko en Queen Naija op het programma. Ook van de onderkant van de poster spat de female energy, met namen als Ayra Starr, Cuppy, Shenseea, Sian Anderson, Tiffany Calver en Nadia Jae. Van de nu 41 aangekondigde namen voor die editie zijn er 16 vrouwelijk. Dat komt neer op 39%. Voor een festival dat draait om hiphop, een genre waarin de meeste sterren nog altijd mannen zijn, gaat dat goede kant op.
We kunnen dus rustig aan stellen dat Wireless de boodschap begrepen heeft. Maxie Gedge, de projectmanager van Keychange in het Verenigd Koninkrijk, was in 2021 nog teleurgesteld toen ze de line-ups van diverse festivals aangekondigd zag worden. “De terugkeer van de live-sector is juist een moment waarop gendergelijkheid hoog in het vaandel zou moeten staan. Ik denk dat de pandemie een resetknop voor iedereen is geweest. De muziekindustrie is, traditioneel gezien, een jongensclub.”
Zij is het in ieder geval oneens met het geluid dat ze vanuit de sector heeft gehoord; daar werd geroepen dat het publiek zo wanhopig op zoek is naar een feest dat het hen niet uitmaakt wie ze op het podium zien. “Het publiek is niet passief. We weten dat het talent er is, maar je moet er wel voor onder de oppervlakte durven te kijken. We weten dat er awesome vrouwen en andere minderheden zijn die helemaal klaar zijn om grote podia aan te doen. Het publiek wil vermaakt worden en nieuwe dingen zien. Ze willen mensen zien die wellicht niet op hen lijken. Ik denk dat het gaat om gewoontes doorbreken.” In een interview met The Guardian gebruikte ze fellere woorden: “It’s not an accident anymore, it’s a statement of exclusion.”
Dat er geen vrouwen doorbreken in de hiphopscene, is al lang geen feit meer. In alle lagen zijn vrouwen te vinden; lokaal en regionaal, achter de microfoon en achter de dj-booth. Dat gaat van de bar heavy Che Noir via de experimentele Tierra Whack naar lyricists als Rapsody, Sampa The Great en Sa-Roc. Megasterpotentie is er ook; laten we Megan Thee Stallion daarom niet onbenoemd laten.
Liyah Park, die zich inzet voor maatschappelijke onderwerpen zoals vrouwenemancipatie, seksualiteit en de LHBTIQ+-community op social media en in haar podcast Vrouwentoilet, is het dan ook eens met Gedge. Ze is groot hiphopliefhebber én regulier festivalbezoeker. Terwijl dit artikel geschreven werd, plaatste zij een Instagram Story met daarin de posters van OH MY! Festival en WOO HAH! X Rolling Loud. De caption was niet mals. “I need someone to speak on these male dominated line-ups. En zeg niet ‘because it’s hip hop based’, want er zijn andere genres aanwezig. Kennen jullie geen schaamte? Ik wens echt dat male artists meer solidariteit lieten zien met vrouwelijke artiesten. Bijvoorbeeld: “Ik kom alleen als er minimaal 40% van de line ook uit non cisgender males bestaat.” Of: “Ik wil dat er een vrouw op de main stage staat.” Want @ohmymusicfest en @woohahfest this ain’t fucking it.”
Tegen ons licht ze toe dat ze het eens is met de speculatie dat de genderbalans hoog op de angeda stond vóór de pandemie, maar dat er wellicht een reset-knop is ingedrukt. “We gaan echt backwards. En wat ik nog méér haat, is dat er zoveel goede voorbeelden zijn. 8 maart is Internationale Vrouwendag, het thema is solidariteit. And I wish to see it more.”
De balans is volgens haar compleet zoek. Niet alleen tussen mannen en vrouwen, maar ook tussen gevestigde artiesten en onondekte parels. Zo is ze het sterk eens met wat Maxi Gedge stelde over de drang naar nieuwe dingen. “Waar is de love voor kleine artiesten of nieuwe ontdekkingen? Ik zag bijvoorbeeld Kelela en Last Night In Paris op PITCH, een festival wat ik echt mis. Dat waren mindblowing shows, waardoor ik de flyer bewaarde om later thuis méér van hen op te zoeken. Die excitement, dat wil ik weer. Op Appelsap ontdekte ik ooit Theophilus London. De vibes waren toen anders, maar dat lag ook deels aan de spanning van een line-up.”
“Maar wat je niet wilt, is een ‘special female stage’ ofzo.”
Over de volle breedte kan het anders, volgens haar. “Ik mis gewoon de balans. Tussen male en female, tussen grote en kleine artiesten, tussen new en old school, tussen ruwe hiphop en lekkere vibes. Je wilt hiphop-hiphop, maar ook experimental, of mensen die een beetje om hiphop heen bewegen. Je kunt zo’n line-up echt wel vullen als je kijkt naar zangeressen, mc’s en dj’s. Maar wat je niet wilt, is een ‘special female stage’ ofzo. Dan maak je het weer een soort van zeepkist tegenover het theater.”
Jamz Supernova, een dj uit de UK die tussen de zes vrouwen stond die op WOO HAH! 2019 werden geboekt, haalde toentertijd een soortgelijk voorbeeld aan: “Persoonlijk heb ik ooit een optreden op een festival met een compleet vrouwelijke line-up afgewezen. Soms voelt een line-up goed, soms voelt het alsof een vrouw symbolisch op de line-up wordt geplaatst. Je hoeft niet te zeggen: ‘Het is ladies night’. Dat is overdreven. Gelijkwaardigheid is voor mij iedereen op hetzelfde podium zetten.”
“Of quota instellen ook op de langere termijn zorgt voor diversiteit is nog maar de vraag.”
In Nederland speelt dit probleem al langer, maar er is méér nodig dan enkel wakkere boekers. Astrid Kerchman en Pauline Salet deden uitgebreid research naar Gender Studies aan de Universiteit Utrecht en spraken zich in 2019 – het jaar vóór de pandemie – uit over de quota die sommige festivals zichzelf opleggen om een bepaald percentage vrouwelijke acts te boeken. “Het is een zeer positieve ontwikkeling dat het een maatschappelijk gesprek is geworden, waardoor er veel aandacht is voor diversiteit en inclusiviteit. Je werkt daardoor ongemerkt aan de bewustwording rond deze belangrijke thema’s bij het publiek. Maar of quota instellen ook op de langere termijn zorgt voor diversiteit is nog maar de vraag. Het is vooral een kortetermijnoplossing. Om voor structurele verandering te zorgen is meer tijd, aandacht en onderzoek nodig.”
Volgens hen kan er zodoende niet gewezen worden naar één schuldige. “Je kunt niet met een boze vinger aanwijzen waar het probleem precies zit, het zit in alle lagen. Waar festivals hun artiesten vandaan halen, wat weer te maken heeft met wat er op de radio gespeeld wordt en wat voor muziek er wordt uitgebracht bij de labels. Het is een keten waarvan alle schakels enorm met elkaar verweven zijn.”
Aangezien Wireless net als vele andere Europese hiphopfestivals begin juli plaatsvindt, is het te hopen dat onder meer WOO HAH! en Openair Frauenfeld (beiden 18%) meegaan in de visie en ook hun cijfers opkrikken. Het Duitse Splash! Festival vormt de middenmoot met 29%. Wel moet gezegd worden dat van geen enkel van de festivals de line-up nog compleet is. WOO HAH! verbetert nu al ten opzichte van voorgaande jaren. OH MY! Festival, dat na twee aankondigingen nog geen één vrouw op de line-up heeft, liet ons weten dat ‘wat niet is, zeker nog gaat komen’. Wireless loopt in ieder geval voor en lijkt de Britse onderzoeken in hun oren geknoopt te hebben. WOO HAH! werd in een uitstekend artikel van 3voor12 over dit onderwerp in 2019 nog bestempeld als ‘slechtste leerling van de klas’. Een goed voorbeeld doet hopelijk volgen. Misschien gaan hiphopfestivals dan deze zomer over met een voldoende.
