De onverwachte finale van Jay Electronica’s grote verdwijntruc

Meer dan een decennium na ‘Exhibit C’ is Jay Electronica’s solodebuut alsnog uit. Echt waar. En alles dat er voor nodig was, was een aanloop van acht jaar, een groep hackers die de plaat kidnapten voor losgeld en een wereldwijd internetfenomeen.

Jay Electronica - Act II: The Patents of Nobility (the Turn)

Het was op vrijdagavond, 19 februari 2010 dat Jay Electronica een uitzinnige menigte het podium op haalde om ‘Exhibit C’ samen met het voltallige publiek in de Sugar Factory in Amsterdam te rappen. Althans, bijna voltallig, want zelf besloot ik na een moment van twijfeling om toch op het balkon te blijven staan, om het moment van glorie als toeschouwer volledig in me op te kunnen nemen.

Hier was de nieuwe Rakim, Nas, en Jay-Z in één. Hij representte de Third Ward Slum in New Orleans, en rapte tegelijk over een tijd dat hij dakloos door New York zwierf. De afstand tot materialisme in rap en zijn hang naar spiritualiteit gaven hem direct een eigen gezicht. En de manier waarop hij het toen al dominante zuiden en de New Yorkse wortels van hiphop in één persoon vertegenwoordigde, maakte van hem een rapper die iedereen die hem hoorde verenigde. Bovendien was hij opgedoken via het posten van tracks op MySpace. Het was ten tijde van een tijdvak dat uiteindelijk de ‘blog era’ in rap zou gaan heten; een tijd waarin de macht van major label marketing-machines gebroken leek door een klein leger van online liefhebbers en mixtape DJ’s. Een periode waarvan Jay Electronica de onmiskenbare culminatie was. Alsof al die jaren toegewerkt hadden naar dit punt. Dit was history in the making, en wij waren erbij.

Na afloop maakte de man zelf een rondje door het publiek, die hem omcirkelden als apostelen bij een zojuist geopenbaarde messias. Ik gaf hem een boks, en zei hem dat hij zich niet te druk moest maken om mensen die vroegen waar zijn debuutalbum bleef. Dat ik waardeerde wat hij deed, en dat hiphop hem uiteindelijk dankbaar zou zijn voor zijn werk, juist omdat hij de tijd nam die het nodig had.

Hoe zeer kan een mens zich vergissen.

Act I: Hoe Het Begon

Jay Electronica nam zijn eerste wapenfeit Act I: Eternal Sunshine (The Pledge) op over een selectie drumloze loops uit Jon Brion’s soundtrack van de film Eternal Sunshine of the Spotless Mind. De tape was opgenomen door de mic van zijn laptop en telde slechts een kwartier, maar bevatte wel aanbevelingen van niemand minder dan Erykah Badu en Just Blaze. Opvallender was echter zijn zelfverzekerde flow, en de kalme, wat melancholische sfeer van het geheel. Het voelde anders, en groots tegelijk. Er doken in de jaren daarna meer losse tracks op, die in april van 2009 verzameld werden op de populaire mixtape What The Fuck Is A Jay Electronica?, die de hype verder aanzwengelde.

Maar de belofte leek in december 2009 pas echt waarheid te worden met ‘Exhbit C’. De impact van de door Just Blaze geproduceerde track valt niet te overschatten; het woord ‘hit’ zou het fenomeen tekort doen. Er is vrijwel geen rapfan boven de 25 die het niet meerappen kan. Bovendien kaapte iedereen en zijn moeder die ooit een mic vastgehouden had de instrumental voor een remix, en nog kwam niemand in de buurt bij “Jay ElecHannukah, Jay ElecYarmulke, Jay ElectRamadaan, Muhammad Asalaamica, RasoulAllah Subhanahu wa ta’ala through your monitor”. Als één track net zo verzengend én vruchtbaar als een vulkaanuitbarsting kon zijn, wat zou een heel album van Jay Elec dan wel niet doen?

Jay Electronica tweet

Dat het zo lang zou duren voordat we Act II: The Patents of Nobility (the Turn) te horen zouden krijgen, leek toen ondenkbaar. In 2010 tekende Jay Elec een deal bij het bedrijf van die andere Jay: Roc Nation. Het gebeurde pas nadat Jigga en Puff Daddy flink tegen elkaar op waren gaan bieden om het recht hem bij één van hun teams te voegen. Dat de hype nog altijd niet was gaan liggen toen hij twee jaar later een screenshot van de tracklist postte, en verklaarde het album ingeleverd te hebben bij het label, zegt wat over de omvang ervan.

En toen bleef het stil. Heel stil. Oorverdovend stil.

Act II: De Grote Verdwijntruc

Jay Electronica beloofde met zijn titels een trilogie waarvoor hij inspiratie gevonden had in het boek The Prestige van Britse schrijver Christopher Priest, waarin de drie aktes van een goocheltruc uitgelegd worden: De Belofte (The Pledge), waarin men een simpel object inspecteren mag, De Ommekeer (The Turn), waarin er iets bijzonders met dat object gebeurt en Het Prestige (The Prestige), waarin de truc haar finale bereikt. “Want iets laten verdwijnen is niet genoeg; je moet het ook weer terugbrengen. Daarom heeft elke tovertruc een derde akte, het moeilijkste stuk, het stuk dat we ‘Het Prestige’ noemen.”

Het blijft gissen waarom Jay Electronica het prestige uiteindelijk van zich af liet glijden, en zijn album uiteindelijk enkel letterlijk liet verdwijnen. Wellicht was het de enorme, vrijwel onoverkomelijke druk van de belofte. Maar het uitblijven van die tweede akte maakte hem uiteindelijk van een messias, tot een punchline in rap. “Ik heb geprobeerd dit album te blokkeren,” zei hij er gisteravond over op Twitter, “maar Allah is de beste planner.”

Want nu, acht jaar later, is totaal onverwacht ineens de plaat hier. Dat Jay Elec daadwerkelijk de plaat bij het label ingeleverd had bleek te kloppen, want de digitale bestanden zwierven nog altijd rond op een server. Een server die gehackt werd, waarna de hackers die bestanden aanboden voor een onbekend bedrag dat uit vijf cijfers zou bestaan. Een groep fans besloot zich te verenigen en met zijn allen een deel te betalen om het losgeld te betalen, en voilà. Afgelopen weekend kwam ‘The Turn’ zo in de minder legale krochten van het internet terecht, waarna het zich als een lopend vuurtje verspreidde.

Act III: De Onverwachte Terugkeer

Eerder dit jaar verraste Jay Electronica vriend en vijand al door zijn officiële debuut uit te brengen. A Written Testimony bleek echter een duo-album met Jay-Z te zijn. Op de track ‘Shiny Suit Theory’ na, had deze plaat niets te maken met zijn solodebuut. Het was een prima project, goed zelfs. Maar voor de adepten die na al die jaren nog steeds geloofden in zijn debuutalbum, knaagde teleurstelling in het achterhoofd. Hoe goed deze plaat ook was, het was niet dat monumentale met wierook omgeven moment waar in 2012 zo reikhalzend naar uitgekeken werd. Na een week had eigenlijk niemand het nog over A Written Testimony.

Hoe anders was de ontvangst van daarvan geweest als Act II acht jaar geleden wél uitgekomen was? Het is namelijk vrijwel onmogelijk om je voor te stellen dat deze plaat de torenhoge verwachtingen die fans destijds van Jay Elec hadden, níet ingelost zou hebben. “I was born on Tatooine with dreams of sand” rapt Jay Electronica op ‘Letter To Falon’, refererend aan Luke Skywalker, de ‘chosen one’ uit de originele Star Wars trilogie. Een gewone jongen, die die titel niet opgezocht maar op hem geworpen gekregen heeft. Die deze mantel geruime tijd met liefde en met verve draagt, totdat deze op een gegeven moment te zwaar wordt. En net als Jay Electronica, verdwijnt hij zo jarenlang van de radar, om uiteindelijk door omstandigheden terug het strijdtoneel in gesleept te worden.

Die verbazingwekkende parallel had Jay Elec in 2012 onmogelijk kunnen voorzien, maar draagt des te meer bij aan het gewicht dat inmiddels aan zijn raps hangt. Op ‘Real Magic’ opent hij de plaat met een fragment uit een speech van Ronald Reagan, waar de oud-president het heeft over een “rendez-vous with destiny” die de mensheid aan moet gaan. Vervolgens rapt Jay Elec over hoe hij door de luxe van alle technologie om hem heen, zijn oog voor de magie van alledag verliest: “And just like that I forgot all of the trees / And the flowers and the breeze carryin’ seeds across the seas / Extra honey in my tea, but pay no to homage to the bee.”

Een boodschap die nu nog vele malen relevanter is dan toen, even kalm als zelfverzekerd gebracht. Dat achter die zelfverzekerde toon uiteindelijk de twijfel van een uitverkorene tegen wil en dank schuilgaat, doet niks af aan de scherpte van zijn pen. Gedurende de ruim vijftig minuten die de plaat duurt, gaat Jay Elec opvallend spaarzaam om met die pen. Op de ruim anderhalve minuut die Life On Mars duurt, geeft hij dezelfde melodie uit Wee’s ‘Aeroplane (Reprise)’ die later de basis zou vormen voor Kanye’s ‘Bound 2’ alle ruimte om te ademen. Hij voegt er slechts één korte verse aan toe, waardoor elk woord erin aan gewicht wint.

Ook het broeierige ‘Bonnie and Clyde’, gebaseerd op een sample van Serge Gainsbourg en Brigitte Bardot, voelt weids. De instrumentale delen wat opgerekt voor zijn verses, maar verder blijft de originele track grotendeels intact. Het doet denken aan wat Ghostface op zijn Pretty Toney album deed met enkele soulklassiekers, maar dan een stap of tien teruggedraaid in manische intensiteit. De track loopt door in ‘Dinner at Tiffany’s’, waarop de gastheer zelf zelfs helemaal niet te horen is, en Charlotte Gainsbourg de vocalen voor haar rekening neemt. Die sluit vervolgens naadloos aan op ‘Shiny Suit Theory’, de track met Jay-Z die hun duo-album ook haalde, maar hier zo feilloos in het geheel past dat je dat bijna zou vergeten.

Een officiële release?

Misschien is een plaat als Act II: The Patents of Nobility (the Turn) anno 2020 meer een verworven smaak dan in 2012, toen alle sterren op een rijtje leken te staan voor Jay Electronica. Maar de lyrische ontvangst van de plaat op social media, geeft aan dat zijn ogenschijnlijke twijfel nergens voor nodig was. Elke andere rapper met zijn thematiek zou al snel vervallen in een quasi-religieus potsierlijk spektakel. Omdat Jay Electronica echter even zoekend naar antwoorden als geïnformeerd klinkt, blijven zijn esoterische raps en filosofische speurtochten boeien.

Gehackt worden en een oud, geschrapt album op het internet zien belanden, moet voor de meeste artiesten één van de vreselijkst denkbare manieren zijn om je muziek uit te brengen. Maar Jay Electronica toont zich vooral ontroert door de enthousiaste ontvangst van zijn album, zoveel jaren later. “Ik zit te janken hier”, schreef hij in een inmiddels deels weer verwijderde serie tweets. “Ik voel me nederig door alle liefde die het krijgt. Ontzettend bedankt iedereen. Alle lof aan Allah.”

Het overtuigde hem bovendien om het label opnieuw in te seinen. Ditmaal niet om de release tegen te houden, maar om het alsnog officieel uit te brengen. “Heb geduld met ons alsjeblieft, we werken eraan om alle samples te clearen en dit op Tidal te krijgen. Bedankt iedereen.” Hopelijk gaat dat proces geen acht jaar meer duren. Want dat The Turn de belofte na al die jaren alsnog inlost, is toch wel een stukje magie dat alle wetten van de rap game te boven gaat.

Geplaatst door Jaap van der Doelen op 5 oktober 2020