Los van de hype: dit is de finale van ‘De Hiphop 100’

En toen was er de ontknoping. De climax. De apotheose. De grande finale. De eindstreep. Het slotstuk. Tien weken lang hebben we iedere woensdag afgeteld in De Hiphop 100, een lijst met honderd Nederlandstalige raptracks uit Nederland en België. Op zoek naar magische rijmschema’s, fonkelende producties, ware taalkunstenaars of simpelweg harde klappers. Het was een reis door de historie van hiphop in de eigen taal, zonder dat views en andere vormen van populariteit meetelden. Maker Sjaak Oostenrijk heeft ervoor gezorgd dat we parels van tracks op hebben gegraven, artiesten hebben beluisterd die we lang niet meer hadden gehoord en genoeg ‘O, ja-momentjes’ voor het komende jaar ervaren hebben.

Nu is het tijd om het project af te ronden. De top-10 is hieronder te vinden. Natuurlijk weer met vakkundig commentaar, iets langer omdat het de erepodiumplekken betreft. We hopen dat je net zo hebt genoten van deze serie als wij. Check de laatste tien nummers hieronder.

10. Steach & Dobleye – Orvel
Het is paradoxaal dat een nummer dat deels over geloofsafval gaat, gezegend is met zo’n goddelijke beat. Sommige paradoxen zijn blijkbaar zo storend nog niet. Want wat Dobleye de luisteraar hier voorschotelt, is een heerlijk warm, intens golfslagbad vol gevarieerde stromen en futuristische effecten. Steach flowt uitmuntend over de deiningen van de instrumentatie in zijn typerende lome stijl, waarbij zijn stemgeluid en rijmschema’s de beat voortreffelijk complementeren. Wederom kiest hij hallucinerende en verdovende middelen als hoofdthema, op opnieuw bijzonder vindingrijke wijze. Ook zijn nihilistische inclinatie duikt nogmaals op; hij stelt elke dag als z’n laatste te leven. Het is een hedonisme dat voort lijkt te vloeien uit een diepgevoeld leed: zijn vlucht in de narcotica is ‘niks nonchalants’, want hij geniet ‘van de zon alsof er een speer door [z’n] hart boort’. Ook stelt hij alleen al door te bestaan het schimmenrijk betreden te hebben. Om te ontsnappen aan de kwade trip die hij nuchter ervaart, verlangt Steach naar hallucinaties. Min en min maakt plus. Waar de tracktitel voor staat, kan ik niet met zekerheid zeggen, maar ik gok dat het een verwijzing naar George Orwell is. Diens naam wordt in alle Joegoslavische talen namelijk als ‘Džordž Orvel’ geschreven en Orwell bekendste werk is de dystopische toekomstroman 1984. Het zou me niet verbazen als Steach meende in zo’n schrikwereld beland te zijn. Het ultratotalitarisme en het schimmenrijk staan wellicht dicht bij elkaar. Dobleye’s kosmische klanken verbeelden volgens deze lezing niet louter de psychedelische effecten van door Steach gewaardeerde drugs, maar tevens het nachtmerriescenario anno 2010, dat in zekere zin lijkt op Orwells futuristische hersenspinsel. Steach’ Nederlandse uitspraak van ‘Orvel’ brengt deze twee elementen samen: de MC is te stoned om de schrijversnaam correct uit te spreken. Bij onze gedoemde dichter is het niet eens ondenkbaar.

9. Sticks & Delic – Slangeleer
Van een spirituele mantra een gierend harde beat bakken: het klinkt bespottelijk, maar het is precies wat Delic hier doet. Om dit contrast nog groter te maken, klapt de zelfverklaarde recht-voor-z’n-raaprapper Sticks er nietsontziend in, zonder enige reserve of bescheidenheid. Toch is de combinatie hiphop en mantra welbeschouwd zo bizar nog niet. Hiphop staat in feite geen lichtjaren van spiritualiteit vandaan, hoe paradoxaal dat ook kan klinken. Want juist de rauwheid van hiphop maakt dat harde kicks en snares zielen van MC’s nog wel eens open lijken te rijten. Ook kunnen de krachtigste of vervaarlijkste producties net zo goed verfijning herbergen als ingetogen instrumentaties. En uiteindelijk is hiphop kunst, waarin onkenbaarheid een vergelijkbaar prominente rol speelt als in spiritualiteit. Nu rapt ‘Stickert’ hier niet met z’n hart op z’n tong, maar wel met een vaardigheid die jarenlange polijsting indiceert. Als jongeling moet hij iconische bars hebben opgedreund als monniken hun mantra’s. Zijn flow en rijmschema zijn op deze track tenslotte van adembenemend hoog niveau. ‘Adembenemend’, want hoe Sticks in zo’n vers aan voldoende zuurstof komt, zou ik bij God niet weten.

8. 2000Wat – Eigen Makelij
In 2008 zette de Antwerpse kliek 2000Wat samen met mediaman Tim Dalle een platenmaatschappij op met dezelfde naam als dit nummer, die uit zou groeien tot het vooraanstaande hiphoplabel van Vlaanderen. Of deze track nu van net vóór of net na de oprichting is kan ik niet achterhalen, maar ik vermoed dat het nummer er eerder was. Het heeft alleszins de allure van een geslaagde verwekking. In de rauwe, avontuurlijke en afwisselende beat klinkt zowel hard werk als passie door. Van laatste getuigen ook de drie MC’s, die de productie hongerig zegenen met verzorgde flows. Dit geldt voor Pasi en Cloos, de latere Diamantairs-leden die we op plaats 22 al voorbij zagen komen, maar wellicht het meest voor Six-M, die de toon zet met een hoogenergieke delivery en verfrissend gebruik van de intonatie van het Antwerps. In dat laatste gaat Pasi overigens nog verder door veelvuldig z’n stem over te laten slaan. Dergelijke speelsheid kenmerkt heel deze track; de liefde voor hiphop druipt er vanaf. De 101 Barz-sessie van 2000Wat en rapper-producer NAG uit 2010 werd gekenmerkt door eenzelfde hartstocht en is naar mijn mening legendarisch: geweldig uitgebalanceerde flows en heel dikke producties.

7. Hef – Wat Je Weet van Dat
Deze track komt van dezelfde, overigens erg wisselvallige EP als Hefs andere solonotering in deze lijst: De Regel op plaats 50. Niet toevallig ademt Wat Je Weet van Dat eenzelfde hypnotiserende, somber-mysterieuze en spannende sfeer. De ambivalentie van een warme duisternis keert terug en bewijst opnieuw op zichzelf al grote schoonheid te bevatten. Dat de geborgen ondoorzichtigheid als gegoten bij Hefs vocale stijl past, wordt eveneens wederom duidelijk. Zijn lome, uiterst evenwichtige raps komen namelijk zowel ontspannen en zelfverzekerd als terneergeslagen en vermoeid over. De verhalen die Bundy ook hier afsteekt over z’n bestaan als aanmodderende hosselaar-annex-rapper, zijn evenzeer ambigu: in met name zijn muzikale leven triomfeert hij geregeld, maar de onvrede blijft. Hef lijkt nooit door te kunnen stomen richting een situatie met meer zekerheid. Misschien is dit ook niet verwonderlijk. De menselijke tragedie tekent zich dikwijls het nadrukkelijkst af in kunstenaars. En Hef lijkt me een geboren artiest: uiteindelijk lijkt alleen z’n muziek te tellen. De tweeslachtige ervaring van het bestaan komt in de beat van dit nummer overigens heel specifiek terug. Het overheerlijke contrast tussen de onheilspellende bastonen en het haast schuchtere xylofoonmelodietje is van een doorslaggevende pracht. Het resulteert in een zeldzaam mooie, onweerstaanbare track.

6. Opgezwolle – Hoedenplank
Een hoedenplank heb ik niet, maar deze kneiterharde klassieker verschalk ik met groot genot. Het begint al fenomenaal met misschien wel het tofste openingsvers in de Nederlandstalige hiphopgeschiedenis. Over een beat die klinkt als een vertraagde achtervolgingsscène leidend door een eindeloze hoeveelheid piepende oude deuren, knalt Sticks erin met een ontzagwekkende serie driedubbelrijm. Hoe hij met nonchalant gezag z’n versregels scandeert tussen het dichtslaan van die piepdeuren, werkt uitzonderlijk aanstekelijk. Hetzelfde ritme wordt opnieuw geweldig benut in het refrein bestaande uit twee summiere maar enorm effectieve, pakkende, herkenbare versregels. Het is een hook bestaande uit twee leuzen die inmiddels onlosmakelijk verbonden lijken. Bij optredens van Rico & Sticks wordt dit nummer sowieso in z’n geheel meegeblèrd door de aanwezigen. Phreako Rico’s ondubbelzinnig gretige vers levert daarvoor overigens evenveel euforisch benadrukte zinsnedes aan als dat van Sticks.

5. Lijpe – Geen Stress
Op plek 5 het hoogstgenoteerde nummer uit 2017 en dus het jongste nummer in de top 10. Lijpe is uitgegroeid tot één van de beste rappers van de Lage Landen met een ontzettend ongecompliceerde maar desondanks zeer eigen stijl. Qua autoriteit en geloofwaardigheid is er geen Nederlandstalige MC die hem naar de kroon kan steken: de man uit Maarssen lijkt al z’n bezieling en kracht in elke versregel te stoppen. Versregels die je derhalve snel bij de strot kunnen grijpen, zeker wanneer het onderwerp en het geluid van de productie emotionerend zijn. En laat dit nu net het geval zijn bij Geen Stress. De doorvoelde klank van Lijpes karakteristiek uitroeperige bars komt volmaakt tot z’n recht op de dramatische beat van Chievva. De ernstige teksten over worstelingen van hemzelf en mensen om hem heen dragen hier nog verder aan bij. Lijpe begint met een dwingend ‘Luister…’ en eindigt dik drie minuten later met ‘geen stress’. Zonder onderbreking van een refrein dus. De afsluitende woorden klinken geagiteerd maar lijken gemeend: Lijpes succes komt niet vanzelf en daar laat ‘ie zich ook op voorstaan. Dat Lijpe in heel dit lange vers hetzelfde sobere, niet direct vloeiende metrum gebruikt, stoort geen moment door z’n ontzagwekkende aanwezigheid en alomtegenwoordige passie. Het is een variant van ‘inhoud boven vorm’ die me wel aanstaat. Lijpe is een ware verteller.

4. StropStrikkers – StraatKlimaat
Het Utrechtse boombaptrio StropStrikkers was één van de rauwste en consistentste acts uit de Nederlandstalige scene en dit is naar mijn mening hun sterkste nummer. Van hun tweede plaat Donkere Dagen had ik ongeveer de helft een plekje in deze top 100 kunnen geven, maar StraatKlimaat stamt van hun eveneens zeer verdienstelijke debuutalbum. Zoals wel vaker laat KlaasVaak hier niets heel van z’n mengpaneel met deze bezwerend-agressieve geluidstsunami. Met abrupte pauzes en bakken variatie middels heel frequente weglatingen van verschillende beatlagen toont de producer z’n meesterschap. Over deze zorgvuldig geconstrueerde golven verklaren J.A.E. en Skafalau zich onder meer vijand van het soort hiphop dat als ‘urban’ getypeerd kon worden. Dit was een terugkerend thema bij de kliek uit de Domstad. Met Urban iz da Sjit maakten ze zelfs een erg geestige parodie op de gelikte, aanstellerige en gemaniëreerde hiphop van toentertijd. Verder kenschetsen de twee strak en fanatiek flowende rappers op StraatKlimaat het leven in de maatschappelijke marge en hoe zich dat goeddeels op straat afspeelt. Op een toepasselijke licht cynische toon duiden ze de samenleving anno 2006 als een onbetrouwbaar geheel waarin onrecht nog altijd in grote getale z’n weg naar boven vindt en waarin oppervlakkige waarden en geld een te prominente plaats innemen. De gepikeerde houding en onvrede van Skafalau en J.A.E. vullen de majestueuze grimmige productie hoogst treffend aan. Het resultaat is een hardcoreraptrack van grootse allure. Één van de beste in z’n soort.

3. Sevn Alias ft. Frenna & D-Double – Ma3lish
‘Ma3lish’, de neoklassieker die Sevn Alias’ absolute doorbraak betekende. De tracktitel betekent iets als ‘geeft niet’ of ‘laat maar zitten’, waarbij de ‘3’ net als het cijfer in Le7nesh -de nummer 80 in deze lijst- voor een Arabische letter zonder Latijns equivalent staat. Het betreft een korte ‘huh’-klank van diep uit de keel. Heel dit nummer is kenmerkend voor de ‘Marokkaanse’ stijl van de vroegere Sevn, bestaande uit regelmatig een Arabisch of Berbers straattaalwoord en rapaccent met ‘Mocro’-trekjes. D-Double gaat fanatiek mee in deze culturele vermenging: in dit nummer zegt ‘ie zelfs ‘a sahbi’ tegen z’n moeder. Ook verschijnen Sevn en hij in djellaba in de videoclip. Nu zorgt dit, hoe interessant het ook moge zijn, nog niet voor muzikale kwaliteit. Dat zit ‘m eerst en vooral in de grandioze, uitermate heroïsche productie van Esko. Het is de ultieme soundtrack voor een epische entree in de rapgame: meeslepend en wonderschoon. Hoe het refrein in de beat is verwerkt, getuigt van pure virtuositeit: “ik pull up in die whip, pas op als ik kom in die bocht” zingt Sevn, terwijl de beat remt, optrekt, remt, optrekt en daarna plankgas richting het volgende vers vertrekt. Daarin keert het pulserende grootheidsgeluid terug waar het nummer ook mee begon, over weer een subtiel afwijkende instrumentele basis met meerdere volatiele baslijnen. Briljant. Sevn Alias en D-Double flowen er verdienstelijk op. Frenna gaat nog een stapje verder. Met een hoog stemgeluid vol autotune lijkt hij vol passie op te gaan in de productie. Het vormt een prachtig intermezzo tussen de twee keer dat het refrein langskomt en de andere twee verzen. Dat de hook maar tweemaal in een track met drie coupletten voorkomt, zonder dat dit stoort, onderstreept de immense klasse van deze productie. Dit is misschien wel de beste beat die ooit in Nederland is gemaakt.

2. Big2 x Stray Bullets – Bende
Van het succesvolle duo The Opposites, dat Big2 vormde met mede-MC Willy, ben ik nooit erg onder de indruk geweest, maar de lange man uit Heiloo komt recentelijk af en toe verrassend verfijnd uit de hoek. Op plaats 72 manifesteerde hij zich bijvoorbeeld al buitengewoon verdienstelijk als producer, en op Bende klinkt hij opvallend volwassen. Met een feilloze flow deelt Big2 op erg onderhoudende wijze bespiegelingen en zelfontleding met de luisteraar. Hij duidt zijn leven als rapper-producer als ‘een bende’ en beschrijft zijn houding daartegenover met een prachtig treffende bondigheid in een ook nog eens pakkende brug. Om zowel de brugtekst als die pakkendheid direct erna te overtreffen in het refrein. De triomfantelijke tragiek van het berusten in een voorspoedig huwelijk met een bende weerklinkt meesterlijk in de prachtige productie. De betoverende mineurklanken van Stray Bullets vatten niet alleen die ambiguïteit maar eveneens de zweem van nostalgie die doorklinkt in Big2’s woorden. Dat Bende begint als één of ander schijtnummer van Dotan -een talentloze gladjakker die een zielswegvretend mengsel van loungemuziek en homeopathisch verdunde folk de wereld in helpt, is niet eens irritant. Het is een magistrale sfeerschets. Met recht één van de allerbeste Nederlandstalige tracks die ik ken.

1. Boef en de Gelogeerde Aap – Echte Helden
Spreken is zilver, zwijgen is goud’ is een bekend gezegde, maar ook een zegswijze die door opvallend veel mensen niet begrepen wordt. In een tijd waarin individuele zelfontplooiing en onderlinge competitiviteit op een voetstuk staan, lijken assertiviteit en transparantie veel belangrijker. Het gezegde in kwestie krijgt er zelfs een maffia-achtige bijklank door. Dat zwijgen goud is, is nochtans ontleend aan een psalmtekst. Met taal communiceren we over de werkelijkheid, maar perfect verloopt dat nooit. Woorden zijn vaak vergaande abstracties die bovendien door ieder persoon net anders begrepen worden. Dientengevolge is taal heel geregeld ronduit inefficiënt. Ondoordachte uitingen zijn doorgaans nodeloos, of ze creëren ruis die tot verwarring leidt. Of tot conflict. Een niet te miskennen deel van onze communicatie dient alleen het eigen ego en slorpt energie op bij de ander. Te veel ongerichte taal ontneemt ons eenvoud, weerhoudt ons ervan simpelweg te zíjn. Daarom is het in veel gevallen inderdaad wijs om te zwijgen. De Gelogeerde Aap komt in dit nummer met een variant: ‘echte helden hebben niks te vertellen’. Hij die bescheiden en dienstbaar is, en niet zomaar overal een mening over heeft, is wijs. En omdat een dergelijke houding tegen de huidige gedragsnormen ingaat, vereist het moed. Deze wijsheid vereist heldhaftigheid. Zelf heb ik altijd te veel woordelijke gedachten in m’n hoofd en een hekel aan ‘kletsen’. Wellicht dat het refrein me daarom zo aanspreekt. En misschien was dit een dwaze uitweiding. Sowieso is niet de tekst maar de ongekende productie de ruggengraat van deze track. Veel toepasselijker kan eigenlijk niet. De beat van Boef is een ontploffende supernova in slowmotion: groots, episch, met ontelbare lagen en gevuld met de rijkste elementen. Hoe de brug instrumentaal ondersteund wordt, met hoogritmische temporisering, is daarenboven van grote schoonheid. Het past grandioos bij Aaps heerlijk eigenzinnig declamatieve stijl vol tussendoor geworpen frases en verrassende woordbenadrukkingen. Boef en de Aap zijn er vaker in geslaagd kunst en genot zeer voorspoedig te verenigen, maar deze triomf acht ik uniek. Het enige minpunt is dat ik zo veel woorden nodig had om dit over te brengen.

Die Spotify-playlist komt eraan. Nu écht…

Geplaatst door bowie op 30 januari 2019