Je ziet hem waarschijnlijk nog zo de Video Music Awards binnen marcheren, geflankeerd door misschien wel honderd look-a-likes met allemaal geblondeerd haar en een effen wit oversized t-shirt. Begeleid door Dr. Dre’s hypnotiserende baslijn promootte hij de eerste single van The Marshall Mathers LP en rapte al wandelend en vol honger zijn coupletten. Toentertijd, het pré social media-tijdperk, was het podium van de Radio City Music Hall in New York dé plek waar je een miljoenenpubliek aan je kon binden; primetime op MTV kreeg hij de kans om zijn album te promoten. Het is inmiddels achttien jaar geleden dat het meesterwerk The Marshall Mathers LP uitkwam. De culturele impact ervan was en is nog altijd immens. Een terugblik op Eminem’s beste werk ooit, simpelweg omdat we er nog nooit over hebben geschreven.
Het nummer dat hij die bewuste avond performde, The Real Slim Shady, klonk misschien een beetje corny en silly, maar het zat slimmer in elkaar dan de meesten in eerste instantie beseften. Dit was geen rap die beschreef wat er gebeurde op de straten van Brooklyn of Compton. Niet eens die van Detroit. Dit was een afrekening met alles en iedereen die op televisie was, op dát specifieke moment. Was je populair, kon je zomaar veranderen in een schietschijf. Eminem herkende daarmee al heel vroeg misschien wel het belangrijkste criterium van moderne popmuziek; mensen vinden het leuk om populaire dingen te herkennen in muziek.
Het bijbehorende album, The Marshall Mathers LP, bombardeerde Eminem tot een van de bestverkopende artiesten wereldwijd. In de eerste week alleen gingen er al 1,7 miljoen exemplaren over de toonbank, wat in dezelfde maand nog opliep naar ruim 6,5 miljoen. Één daarvan verkocht de V&D aan het toen nog paupere Pieter Vreedeplein in Tilburg aan mij, voor ongeveer 45 gulden, met nog een zowel adviserende als bezorgde tip van de cassière: “Weet je zeker dat je dit mag luisteren van je ouders?”, waarop mijn moeder goedkeurend knikte van een afstandje. Uiteindelijk staat de teller op 35 miljoen verkochte platen. Tot op de dag van vandaag is het het bestverkochte hiphopalbum aller tijden. Het zorgde ervoor dat hij van underground clubs in en rond Detroit via een clubtour met Dr. Dre ging naar een eigen tournee die hij helemaal uitverkocht. Het album bracht hem tweemaal naar Nederland; hij stond ermee in Paradiso en een jaar later zelfs op het podium van Ahoy. Niet slecht voor een jonge jongen van het trailerpark uit 8 Mile, Detroit, de eerste blanke solorapper die in zijn artiestennaam niet verwees naar zijn huidskleur met termen als ‘vanilla’ en ‘snow’.
Uit wat hij heeft gedaan in de jaren erna, kan er geen twijfel meer bestaan om Eminem één van de beste en complete rappers aller tijden te noemen. Hij wisselde moeiteloos tussen grootste stadion-anthems en semi-grappige singles, wist te imponeren met zowel persoonlijke storytelling als met politieke statements, murderde tekstuele grootheden als Black Thought en Mos Def in een cypher, deed hetzelfde met JAY-Z maar dan op wax, richtte met Shady Records een movement op met affiliated acts 50 Cent, Obie Trice, G-Unit en tegenwoordig zelfs Westside Gunn & Conway, verkocht stadions over de hele wereld uit en had nota bene een leermeester in de koning van de west coast-rap: Dr. Dre.
Hoewel de muziek die hij na The Eminem Show uitbracht niet altijd even interessant meer was, liep voorganger The Marshall Mathers LP over van de virtuositeit. Neem bijvoorbeeld de titeltrack Marshall Mathers, het meest kalme nummer op die plaat, die verder laveert tussen donker, hard, melodisch en melig. Op dat nummer vat hij met zijn rapstijl knap samen hoe hij in elkaar zit; in het eerste drumloze gedeelte rapt hij ingetogen en hoe verder het crescendo in het nummer inzet, hoe harder, feller en genadelozer hij uit de hoek komt en afrekent met de tieneridolen van het moment (Ricky Martin, Backstreet Boys en N ‘Sync), de blanke hiphopsterren die de muziekscene tot dan toe kende (Vanilla Ice, Insane Clown Posse) en zijn moeder die de nodige rechtzaken tegen hem aanspande in die tijd. Dubbel- en binnenrijm klonken tot dan toe nooit zo lekker als op dit album en het meest wonderbaarlijke zit hem nog in de kleinste details: in Remember Me?, een hardcore hiphop-collabo met Onyx-mc Sticky Fingaz (die overigens met een hele puike en onorthodoxe flow komt), zegt Em dat hij “de fucking critics heeft beloofd om geen ‘fucking’ te zeggen voor zes minuten lang”. En ja, hij komt zijn belofte na. In Marshall Mathers gebruikt hij het f-woord weer voor het eerst en de stopwatch klokt dan net zes minuten en luttele seconden.
“Eminem maakt wát hij zegt een stuk interessanter met de manier waaróp hij het zegt.”
De verrassende kadans in zijn zinnen is het wapen waarmee Slim Shady de luisteraar direct op scherp zet. Zo maakt hij het met de manier waarop hij iets zegt meteen wát hij zegt ook een stuk interessanter. Dat is bijvoorbeeld net na de introductie, wanneer hij op een stuiterende, funky instrumentatie van Dr. Dre perfect in harmonie gaat met de beat om zijn moeder aan te pakken: “You don’t… wanna fuck with Shady… ‘cuz Shady… will fucking kill you!” In die specifieke track is het meezinggehalte hoog, net als in zijn verse op Bitch Please 2, een possecut die diende als showcase voor de Aftermath-rappers van toentertijd, maar met de ongeëvenaarde flow en dynamiek van The Way I Am is het moeilijk meerappen. Em schreef de track nadat hij in begin 2000 van Jimmy Iovine -de baas van het label Interscope- te horen had gekregen dat het door hem ingeleverde album niet voldoende was. Het was macaber en het had geen hit.
Het zorgde voor een nóg hongerige Em, die terwijl hij op tour was in Europa begon te schrijven aan de meest virtuoze en ongelooflijke flow die hij tot dan toe ooit had bedacht. Hij zat in het vliegtuig net nadat hij het Interscope-kantoor in Californië had verlaten en had een rijmschema gefabriceerd die op géén van de nog beschikbare beats van de Bass-brothers, Dr. Dre en Mel-Man en The 45 King paste, en ontwikkelde in zijn hoofd het drie noten tellende piano-riedeltje dat later de wereld over zou gaan als geniaal. De track leverde hem zijn allereerste productiecredits op en in de onnavolgbare rhymes (hij laat de beat lopen in vierde tellen en plaatst zijn woorden op de zestien tussenliggende tellen, waarbij hij ook nog eens accenten plaatst) richt hij zich direct tot iedereen die hem in de weg staat met kritiek: mensen uit de industrie, zijn label én zijn fans. Het is dan ook de sleuteltrack van het album en hoe dan ook één van de belangrijkste uit zijn carrière.
De bedoeling van het album is om te overdonderen, te verbazen en je te shockeren met verrassingen en onthullende quotes. Door zijn teksten werd hij uitgemaakt voor homofoob, agressief en werd hij de kwaal voor elke populaire popmuzikant van de jaren ‘00. Als geen ander wist Em op The Marshall Mathers LP de juiste toon bij de juiste stemming te kiezen. Een enkele keer trekt hij zijn lolbroek aan zoals in The Real Slim Shady, maar de meeste verhalen voelen echt. De woede van zijn jeugd die zijn moeder bij hem oproept in het genoemde Kill You, de boosheid en liefde die hij op een knappe wijze tegelijkertijd beschrijft in Kim, dat eigenlijk een voorloper is van ‘97 Bonnie & Clyde van zijn eerste major album, de kwaadwilligheid en het venijn van Criminal… het zijn stuk voor stuk memorabele nummers gebleken in de historie van het genre. En natuurlijk geloof je als luisteraar niet dat hij al die nare dingen doet met zijn ex-geliefde en moeder van zijn kind, maar je gelooft meteen dat Eminem het zélf wél gelooft.
Het maakte van dat blanke stuk tuig in een klap één van de beste songwriters en verhalenvertellers ter wereld. En nee, niet al zijn nummers zijn flawless. Het tegendeel is zelfs waar; elk van zijn latere albums heeft meerdere songs waarin hij vervalt in het kleuterige gedrag waarmee hij de afgelopen veertien jaar zijn radiohits scoorde. Nummers waarin het irritante stemmetje of de schreeuwlelijk die hij kon zijn weer eens naar boven kwamen, nummers waarvan hij wist dat ze airplay gingen krijgen door de featuring van een willekeurige grote popartiest op de hook, of nummers die zó overgeproduceerd of gepolijst klonken dat je het meteen in de plasticbak kon gooien.
Op The Marshall Mathers LP was daar echter geen sprake van, ook al stond de Engelse Dido op de tracklist. Het bleek ook slechts een sample die gebruikt was voor het meesterwerk dat Stan heet. Nog altijd is het een maatstaf wat betreft storytelling-rap; Eminem’s grootste fan die hem brieven schrijft en psychotisch wordt omdat hij vervolgens niet snel genoeg antwoord krijgt. De paradox in de lyric komt in het laatste couplet, wanneer Em alsnog besluit hem terug te schrijven, maar dan is het al te laat en blijkt dat Stan zijn antwoord nooit meer zelf zal kunnen lezen. Ook uit deze single blijkt; als je een album van Eminem opzet, hoor je een man die zorg draagt voor elke lettergreep en de exacte toon in zijn delivery. De culturele waarde van het nummer is vorig jaar nog eens extra gestegen, toen het woord ‘stan’ werd toegevoegd aan het Oxford English Dictionary, dat de term omschrijft als ‘een overijverige of obsessieve fan van een bepaalde beroemdheid.’ Dat, de ultieme videoclip en het feit dat hij de song samen met Elton John performde als middelvinger naar iedereen die hem ooit had uitgemaakt voor homofoob, dragen nog altijd bij aan de impact van Stan en van Eminem als uitvoerend muzikant.
Hoe je het ook wendt of keert: Eminem is een gecompliceerd en controversieel artiest. Tegenwoordig is het makkelijk om hem af te rekenen op commerciële, als plastic aanvoelende radiosuccessen en is het een stuk makkelijker geworden om een rijtje negatieve punten naast de positieve te plaatsen als het gaat om zijn impact op de hiphopcultuur en eigenlijk de hele muziekindustrie. Maar als schrijver komen er niet veel hoger dan het voetstuk waarop hij stond ten tijde van The Marshall Mathers LP. Wanneer elk couplet bol staat van de quotables, je beats gaan van r&b-achtige baslijnen, via straight hardcore hiphop naar melodieus, en het door de hoofdpersoon alsnog aan elkaar gelijmd kan worden als één verhaal door zorg te dragen voor élk geplaatste lettergreep, dan heb je me te pakken. Het album waardoor ik definitief van hiphop in albumvorm ben gaan houden.
Eminem staat op 12 juli voor het eerst in vijftien jaar weer eens in Nederland met een volwaardige show. Het Nijmeegse Goffertpark was in no time uitverkocht. Nu nog hopen dat hij daar heel veel tracks van dit geweldige album speelt. Pak je cd of je vinyl erbij (of stream hem hieronder) en vier de achttiende verjaardag van deze parel mee.
