Onzeker als de pest, maar toch zelfverzekerd genoeg om middels een track één van de grootste platenbazen van het land tot de orde te roepen, kwam Fresku de game binnen. Kees de Koning luisterde en Fresku werd gelanceerd, terwijl hij zelf misschien nog aan het aftellen was. Hierdoor heeft hij, op sommige gebieden noodgedwongen, een snelle groei door moeten maken. Observerend hing de Eindhovenaar aan zijn pen en hij slaagde erin om onwennigheid, twijfels en emoties te vertalen naar teksten die de nodige menselijkheid bevatten. Waar zijn debuutalbum Fresku uit 2010 watertandend sprak over de honger om door te breken, daar ging Maskerade uit 2012 vooral over wat hij op zijn bord kreeg toen hij eenmaal het restaurant van roem mocht betreden. De rapper is inmiddels toe aan zijn derde plaat en de vraag is hoe het met zijn honger gesteld is nu hij een gevestigde naam binnen Nederlandse hiphop is.
Nooit Meer Terug is de titel van Fresku’s derde geesteskind en deze in zijn geheel door zijn broeder Teemong geproduceerde plaat staat in teken van groei. Die van de mens als ras, maar met name zijn eigen groei. In een korte openingsmonoloog blikt Fresku terug naar de honger, de urgentie, de noodzaak om er nu echt iets van te maken en zijn uiteindelijke sprong in het diepe. De vocaalsample Jongen, wanneer zet jij stappen vooruit en pak je de buit? uit de klassieke track Twijfel leidt de eerste officiële track van het album in. Met mooie stijlfiguren als: Niemand is gebrekkig aan gebreken. Velen zijn er doorgebroken, voordat ik brak was ik al doorgebroken. Eenmaal doorgebroken, neem ik nooit een break horen we de vertrouwde Fresku als vanouds spelen met taal over een toepasselijke, licht-melancholische productie van Teemong. Verder groeien is een must is de terugkerende mantra in het refrein en aan het niveau van de openingstrack is te horen dat het geen loze woorden zijn.
Het dieet van Fresku is er ook op vooruitgegaan. Hij ging namelijk van stukjes kip van de dag ervoor via kapsalons naar kreeft en garnalen. Natuurlijk is dit metaforisch voor de ontwikkeling die hij heeft doorgemaakt als artiest. Een bijkomstigheid van succes is helaas dat je mensen, zowel in je omgeving als fans, kunt ontgroeien. Mensen willen weer die Fresku shit van vroeger, maar fuck die Fresku van vroeger, die kerel is een loser. Met deze woorden onderstreept hij in de track Kreeft nog eens hoe hoog hij vooruitgang in het vaandel heeft staan en dat hij geen gas terug zal nemen omdat anderen gehecht zijn aan de oude Roy en zijn oude smaakpalet. De rapper beschikt echter over genoeg zelfreflectie om een kritische Kees de Koning de track Gooi Jezelf Weg à la Paul Rosenberg te laten openen, waarna Fresku zijn onzekerheden en zelfwalging vrijspel geeft, zichzelf een spiegel voorhoudt en op een dreigende horrorproductie zichzelf er genadeloos van langs geeft.
Na de pijnlijke zelfkastijding van de vorige track toont de Frisse zich in Trots een stuk realistischer en genuanceerder in zijn zelfkritiek. Hij observeert: Elk doel die ik heb gesteld, wordt een tralie van m’n cel. Hij wordt gegijzeld door zijn eigen eergevoel en hoge eisen, maar gelukkig wordt de weegschaal enigszins rechtgetrokken met het liefdevolle voicemailbericht van zijn vader en de bevrijdende woorden: Ik ben trots op je. Dan is het voor even klaar met de introspectie en werpt Fresku zijn kritische blik op de wereld. Op Nooit Genoeg rekent hij op een pakkende, moddervette Teemong beat met MocroManiac aan zijn zijde op zodanige wijze af met ondankbare luisteraars, dat wij de haters dankbaar mogen zijn voor het inspireren van deze track. Middels de line: Als het zo door moet gaan, noem ik mezelf Kafferinus, de zwarte nietsnut, entertainer van blanke tieners krijgen we een voorproefje van het thema dat, geheel terecht, steeds meer aan relevantie heeft gewonnen, namelijk racisme. De bijbehorende videoclip van Zo Doe Je Dat zorgde voor veel media-ophef en diende natuurlijk ter promotie van deze plaat, maar wie Fresku’s statement reduceert tot een simpele publiciteitsstunt gaat geheel voorbij aan de inhoud en onderschat het probleem van etnische eenzijdigheid in onze media. Het is niet ondenkbaar dat hij meer airplay zou krijgen als hij Fresco, de witte singer-songwriter, was geweest. Hier moet echter wel de kanttekening geplaatst worden dat hij weliswaar racisme bespreekbaar maakt, maar wel seksistische toespelingen aanwendt die zijn statement ietwat ontsieren.
Het niveau is nog steeds ontzettend hoog wanneer Fresku op Bitchboy op zijn door liefde verblinde kameraad inpraat en hem wakker probeert te schudden. Hiervoor gebruikt hij rake observaties die hij afwisselt met generaliserende hyperbolen die, toegegeven, goed kunnen dienen als agressief tegengif bij dergelijke liefdesziekten. Vervolgens richt hij zijn blik weer inwaarts en schetst Roy in Ik Wil een beeld van al zijn wensen in één gepassioneerde verse over een mooie, sfeervolle compositie. Als we dan ook nog getrakteerd worden op een sterk staaltje storytelling op het tragische Gevangen kunnen we voorzichtig beginnen te spreken van een ijzersterk album. Tot dusver kent de plaat louter hoogtepunten, maar het blijft lastig om dat niveau zestien tracks lang vast te houden en dat blijkt, helaas. Alzheimer is van de officiële tracklist de laatste track die echt pakt. De Antilliaanse Nederlander tovert met een gedeeltelijk Duitstalige vers ouderwets een lach op het gezicht en hij laat zijn ontwikkeling als rapper zien door ook een doubletime flow ten gehore te brengen. Altijd Alleen markeert het begin van een dipje in de derde langspeelplaat van Fresku. Het is ook meteen de eerste productie van Teemong die niet helemaal binnenkomt. Tel daar de onbeduidende bijdragen van Glen Faria en Ronnie Flex bij op en je hebt een track die weleens geskipt kan gaan worden.
Het is misschien toeval en het kan ook zijn dat de aandacht op een bepaald punt gewoon verslapt, maar tot het dipje worden ook de tracks Rustig Aan en Meisjes / Jongens gerekend. Laten dit nu net de tracks zijn waarop Fresku zich van zijn conservatievere kant laat zien. Op Rustig Aan beschrijft hij het traject dat een meisje, misschien Lindsey die we nog kennen van het vorige album, bewandelt op zoek naar goedkeuring van leeftijdsgenoten en leden van het andere geslacht. Dat Fresku daar zijn bedenkingen bij heeft is niet onterecht, maar zelfdestructief gedrag lijkt in zijn optiek onafwendbaar en daarmee neigt hij een tikkeltje naar het deterministische. Ook in het onderscheid dat hij maakt tussen meisjes en jongens in de daaropvolgende track toont hij dat er op het gebied van de vrouwvriendelijkheid nog ruimte is voor groei binnen hiphop. Hoe progressief en bewust hij zich toont op het gebied van bijvoorbeeld rassen- en klassenrelaties, blijkt in deze track dat hij op gebied van seksisme achterblijft. Zo maakt hij zich schuldig aan ‘slutshaming’ en heeft hij een uitgesproken mening over de seksuele escapades van vrouwen, maar komt de verantwoordelijkheid van mannen daarin niet echt naar voren. Jammer genoeg kan ook de grappige, schuldbewuste outro daar geen balans in aanbrengen. Nooit Meer Terug eindigt in ieder geval in de plus met behulp van de twee bonustracks die het kwik weer doen stijgen. Rapper Braz toont zijn potentie op Waarom Ik Schrijf, maar het is producer Teemong die met zijn blaassamples en klappende drums de show steelt. Er wordt afscheid genomen met een flinke portie maatschappijkritiek en Fresku wijst ons in Angst op de groei die wij allen als mens nog moeten doormaken op het gebied van media-geletterdheid en het doorzien van politieke spelletjes.
We hoeven niet te concluderen dat Fresku en Teemong een onwaarschijnlijke chemie hebben en dat ze met Nooit Meer Terug een product hebben afgeleverd waar we als hiphopscene trots op mogen zijn. Dat zij hun ziel en zaligheid in hun creaties stoppen is overduidelijk, maar dat is niet hetgeen dat hen zo speciaal maakt. Het bewonderenswaardige aan Fresku is dat hij breekt met conventies en regeltjes binnen hiphop, door zichzelf zo kwetsbaar op te stellen, maar tegelijkertijd wel trouw te blijven aan een belangrijke essentie van hiphop, namelijk sociaal commentaar. Of het nu via zijn raps of door middel van zijn hilarische YouTube-typetjes is, het lef waarmee hij dingen aankaart maakt van hem niet alleen één van de belangrijkste artiesten van dit moment, maar ook één van de belangrijkste en moedigste denkers. Ook al geeft het hem een verantwoordelijkheid waar hij misschien niet op zit te wachten, is hij wel de aangewezen persoon om, via zijn creativiteit, het genre van nieuwe impulsen te voorzien, zodat de cultuur weer stappen kan zetten in zijn evolutie.
Tracklist:
01. Nooit Meer Terug
02. Kreeft (ft. MocroManiac)
03. Gooi Jezelf Weg
04. Trots
05. Nooit Goed (ft. MocroManiac)
06. Zo Doe Je Dat (ft. Teemong, Braz & Go Back To The Zoo)
07. Bitchboy
08. Ik Wil (ft. Shirma Rouse)
09. Gevangen
10. Alzheimer
11. Altijd Alleen (ft. Glen Faria & Ronnie Flex)
12. Rustig Aan
13. Meisjes / Jongens (ft. Louis Bordeaux)
14. Al Is Het Ver Weg (ft. Sevdaliza)
Bonustracks:
15. Waarom Ik Schrijf (ft. Braz & Lijpe)
16. Angst
