HIJSgedraaid: J Dilla – Donuts

In 2008 was ik geregeld na werktijd bij platenzaak de Waaghals in Nijmegen te vinden. Met verse fooi in mijn zak was mijn bestedingspatroon snel gevonden. Eerst een korte babbel met platenboer Peer, om vervolgens het trapje naar mijn comfortzone af te dalen: de hiphopafdeling. Hier ‘waagde’ ik me aan hiphop die stamde uit de tijd toen ik zelf nog fantasierijk tegen een bal aantrapte. Ik leerde o.a. A Tribe Called Quest, Pete Rock & C.L. Smooth, Common, De La Soul, MF DOOM, The Pharcyde en Slum Village kennen. Als crew-member van SV en producer van weergaloze tracks als The Light, Stakes Is High en Runnin’ kwam ik ook terecht bij J Dilla.

HIJSgedraaid-DONUTS

Vooruitstrevend als hij was, maakte de producer uit Detroit constant beats ‘gewoon als oefening’. Voor deze beattapes bedacht hij grappige namen in de trant van junk food. Toen Stones Throw’s labeleigenaar Peanut Butter Wolf Donuts hoorde, wist hij niet zeker of het beats voor rappers waren of iets anders, maar ze klonken als exceptionele, volledige songs. Dit moest en zou een instrumentaal album worden. Het was immers ook het enige wat Dilla nog kon doen: hij leed aan een combinatie van de bloedziekte TTP en een vorm van lupus.
En zo geschiedde. Op 7 februari 2006 (Dilla’s 32e verjaardag) werd Donuts uitgebracht. Drie dagen later nam de wereld afscheid van James Dewitt Yancey.

“Gek genoeg was ik tijdens zijn eerste spin eerder verbaasd dan gegrepen.”

De dag toen ik Donuts uit de schappen pakte, herinner ik me nog goed. ‘J DILLA JAY DEE DONUTS’ vermeldde de producer, met beide namen. In het midden van de zwart gevulde hoes vormde een grote gele donut een onderdeel van een drive-in donutshop. Aan de andere kant telde ik maar liefst 31 tracks (allemaal met een lengte van 1 à 2 minuten of zelfs korter). Gek genoeg was ik tijdens zijn eerste spin eerder verbaasd dan gegrepen. Ik hoorde een vloedgolf van wild losgeslagen geluiden: sirenes (die ik later als zijn sonische handtekening begreep), felle horns, schelle kreten die overal opdoken, onverwachte scratches, snelle drumpartijen, maar ook pianoriedels en warme soulvocalen. Het leek chaotisch en onsamenhangend. Met de missie om de lovende kritieken te achterhalen, besloot ik de zwarte schijf toch naar de toonbank mee te nemen. Nog totaal onbewust van een onlosmakelijke verbintenis.

Een groeiproces volgde. Hoe meer ik Donuts luisterde, hoe meer ik gewend raakte aan de onverwachte mood switches. Ik ontdekte nieuwe details. Ook leerde ik de plaat in zijn geheel beter kennen. Daarmee nam de chaos af en creëerde ik ruimte om met diepe bewondering te luisteren naar extreem gevarieerd samplegebruik verrijkt met de excentrieke ‘Dilla sound’. Zo transformeert Waves de vocalen van Johnny, Don’t Do It van rockband 10cc in een onherkenbaar, maar vibrerend zangspel, maakt Glazed de blazers van You Just Can’t Win (By Making The Same Mistake) van Gene Chandler en Jerry Butler uitermate dreunend en agressief, combineert Stop gewoon rapper Jadakiss met soulzangeres Dionne Warwick en gaat op Mash het melancholische pianospel gepaard met woorden van Frank Zappa. En dat is nog maar een kleine graai in het geheel.

“Een luisterbeurt zou nooit meer hetzelfde zijn.”

Toen ik ook de tragische context tot me nam, wist ik dat elke luisterbeurt nooit meer hetzelfde zou zijn. Want wat betekenen geluiden afkomstig van een producer die de dood in de ogen kijkt, die vanuit zijn ziekenhuisbed met een stapel 45s en een laptop zijn sound perfectioneert? Dit maakte de hele luisterervaring nog intenser en plaatste alles in een ander perspectief. Alsof Dilla nog één keer met al zijn emoties losbarst.JDillaHIJSGEDraaidbanner

De plaat is simpelweg te omvangrijk om volledig te belichten, daarom benadruk ik een aantal tracks die mij diep raken. Op U-Love wordt aan de sample van Just Because I Really Love You van Jerry Butler vaart gegeven en wisselt fijn pianospel zich af met energieke trompetten en een dosis ‘I love you’ vocalen. Dit resulteert in een aanstekelijk, liefdevol geheel waarbij je niets liever wil dan je geliefde aankijken en haar deze drie woorden overbrengen. Wanneer Gobstopper na het dreigende Thunder dropt, ontstaat er een explosie aan euforie. De scherper gemaakte trompetten van To The Other Man van Luther Ingram geven de track maximale impact en monden uit in een circa één minuut lange viering van het leven.

Uiteraard gaat het op Donuts ook over pijn en verdriet. Op het hartverscheurende Time: The Donut of the Heart is het alsof Dilla beseft dat de tijd tikt, maar het nog wil rekken door na de vertraging van deze ‘heartbeat’ het tempo er weer in te gooien. Don’t Cry lijkt met I Can’t Stand (To See You Cry) van The Escorts te zeggen dat hij vrede heeft en zijn naasten wil troosten. Het meeslepende zangspel en de treffende tempowisselingen zuigen je volledig de track in en laten je ontroerd achter. Via Bye neemt Dilla afscheid. De hypnotiserende sample van Don’t Say Goodnight (It’s Time For Love) van The Isley Brothers (ook bekend van de track So Far To Go) is intens en gevoelig. Met een brok in mijn keel luister ik naar onafgemaakte kreten als “I really” en “I wanna” die tekenend zijn voor Dilla’s laatste krachten. Vaarwel Dilla.

Vandaag de dag leeft zijn legacy voort via o.a. een jaarlijks J Dilla Weekend, een J Dilla Foundation, heruitgaven, speciale odes en releases, merchandise en een hardcore fanbase die, ik behoor er toe, voor het leven hun eer zullen betonen aan ‘the best producer of all time’. Jay Dee. Een onvermoeibaar zelfingenomen genie die nooit twee keer hetzelfde wilde klinken, die vanwege de geestelijke vrijheid beter kon aarden bij een onafhankelijk label en de MPC (na introductie van mentor Amp Fiddler) volledig zelfstandig eigen heeft gemaakt. Nu dank ik Wolf. Bedankt, voor je inzicht om in Donuts meer te zien dan enkel een beattape. Uiteindelijk leerde ook ik dat dit niet zomaar beats waren, maar exceptionele songs waarmee Dilla weigerde om geluidloos uit het leven te stappen.

Luister Donuts hieronder:

Geplaatst door bowie op 26 februari 2015