Ter viering van de 20ste verjaardag van de plaat Illmatic, die nu dezelfde leeftijd heeft als Nas toen hij het album uitbracht, verscheen in de herfst van 2014 de documentaire Time Is Illmatic. Persoonlijk kan ik als liefhebber geen genoeg krijgen van alles wat Illmatic gerelateerd is. Elk excuus om er iets over te zien, te horen, te lezen of bespreken grijp ik met beide handen aan. Dolblij was ik toen ik lucht kreeg van deze productie en dat is zeldzaam. Als een kind aan de vooravond van zijn verjaardag wachtte ik op deze film, in de veronderstelling dat er aan een docu, over de plaat die het hele hiphoplandschap veranderde, niet veel te verpesten viel. Alles wat met dit album te maken heeft, zou een instant classic moeten zijn, of het nu een boek is, een documentaire of zelfs een tekenfilm. Waar hoge verwachtingen bij mij normaliter veranderen in gezonde scepsis, verloor ik dit keer elke vorm van contact met de realiteit. Dit alles om eigenlijk alleen maar te bevestigen waarom ik altijd zo sceptisch ben.
Ik heb geen ervaring met het in elkaar zetten van een docu, maar ik weet wel heel goed wat ik als liefhebber verwacht van een document gewijd aan de 20ste verjaardag van wat misschien wel het belangrijkste hiphopalbum ooit is. Ik verwacht meegesleurd te worden in het creatieve proces. Hoe zijn de tracks ontstaan? Wat heeft lines als I never sleep cause sleep is the cousin of death geïnspireerd? Wat voor persoon was Nas toen hij voor Halftime schreef: Putting hits on 5-0, but when it’s my time to go, I wait for God with the .44? Wat was er precies baanbrekend aan zijn rapstijl waardoor hij onthaald werd als een moderne Shakespeare? Wat voor impact heeft Illmatic precies gehad en waarom? Wat betekende dit voor de hiphopcultuur en voor tijdgenoten en ‘nakomelingen’ als 2Pac, Wu-Tang Clan, Mobb Deep, Jay-Z, The Notorious B.I.G. etc.? Hoe kreeg Nas het voor elkaar om de belangrijkste producers van die tijd op één plaat het met elkaar te laten uitvechten? Wat zagen Premo, Pete Rock, Extra P en Q-Tip toentertijd precies in de 19-jarige Nas? Ik wil potverdomme een reconstructie zien met alle betrokkenen waarin dit alles besproken wordt, met James Earl Jones als verteller.
De documentairemakers Erik Parker en One9 hadden kennelijk iets totaal anders in gedachten. Wat zij van Time Is Illmatic gemaakt hebben, is namelijk een verkapte biografie met sporen van iets wat het had kunnen en moeten zijn. Natuurlijk ben ik benieuwd naar de ontmoeting tussen (hiphop)muziek en Nas, welke hiphopartiesten hem hebben beïnvloed en naar de ingrijpende gebeurtenissen in Queensbridge die hem en zijn teksten hebben vormgegeven. Maar op een gegeven ogenblik is het duidelijk dat deze documentaire mij verwart met iemand die geïnteresseerd is in het leven van Nas. Ik geef geen reet om Nas. Ik geef om Illmatic. Sterker nog, stel dat iemand mij voor het volgende morele dilemma zou stellen: iemand duwt een .44 tegen het hoofd van de beste man en heeft de tijd en de moeite genomen om alle hardcopies, bootlegs en opslagschijven met Illmatic erop in een warenhuis te verzamelen. Deze geluidsdragers overgiet hij of zij met benzine, leidt vervolgens een spoor van benzine naar buiten en zwaait er een afgestreken lucifer boven. Dan zou ik, wanneer ik mocht kiezen, altijd voor Illmatic kiezen. Want laten we wel wezen, Nas is 41 jaar en bevindt zich duidelijk in de herfst van zijn carrière. Ik acht de kans dat hij nog eens een classic album uit z’n mouw zal schudden zeer klein. Daar hebben we dus eigenlijk niets meer aan. Dan gun ik de wereld liever iets dat onsterfelijk en tijdloos is.
Illmatic is een begrip, een fenomeen, een katalysator en verdient een eigen element naast de overige hiphopelementen. Illmatic verdient een eigen rating in The Source boven 5-mics. Illmatic verdient potverdomme een eigen plek in het periodiek systeem. De plaat verdient in elk geval meer dan deze film die een halfslachtige poging doet om de diepte in te duiken. De docu wisselt te weinig boeiende momenten af met teveel oninteressante scènes. Individuen als Alicia Keys, Pharrell Williams en Busta Rhymes hebben overduidelijk niets te melden. Hoofdpersonen als Pete Rock, DJ Premier en Large Professor komen veel te weinig aan het woord. Nas heeft teveel te vertellen over zijn jeugd en zijn buurt, waardoor er blijkbaar te weinig tijd of geld was om aan alle tracks van de plaat aandacht te schenken. Ik wil geen oude disputen reanimeren, maar een film als Fade To Black van Jay-Z wist wel wat het was. Time Is Illmatic weet daarentegen helemaal niet wat het wil zijn; een biografie, een reportage of een viering? Hiermee vergeet deze docu de impact te laten zien die de monumentale plaat heeft gehad. Time Is Illmatic heeft een tekort aan wetenswaardigheden en kampt met een identiteitscrisis. Hier maak je geen tijd voor vrij, hiermee dood je tijd.
